Uyarılma İhtiyacı ve Güdülenme Nedir?

Uyarım, canlılar için zorunludur. Organizma neye ihtiyacı olduğunu uyarılma sonucu fark eder. İnsanın gerek fizyolojik gerek sosyal gerekse psikolojik yönden varlığını sürdürmesi için bu alanlardaki ihtiyaçlarının giderilmesi gerekir.

İhtiyaç (gereksinme)

Organizmada içsel ya da dışsal bir eksikliğin ortaya çıkması durumu, ihtiyaçtır. Bu eksiklik giderilmediği sürece ihtiyaç durumu devam eder. İhtiyaç kavramı psikolojide insan gelişimi ve uyumu için zorunlu olan koşulların eksik olması (doyurulmamış güdüler) anlamında da kullanılır.

Maslow’un gereksinimler hiyerarşisine göre önce fizyolojik ihtiyaçlar (piramidin altındakiler), sonra güvenlik ihtiyaçları ve sosyal ihtiyaçlar (piramidin üst kısımları) giderilmelidir.

Maslow’un temel insan gereksinimleri

Dürtü

Organizma davranışlarının altındaki ihtiyacı gidermek için oluşan güce dürtü denir. Organizmada besin azalması (karnımızın acıkması) ihtiyacı doğurur.

Güdü (motiv)

Organizmanın gereksinimini karşılamak üzere bir davranışı yapmaya istekli olmasıdır. Yoksunluk, canlıda bir gerilim durumu, fizyolojik bir dürtüyü açığa çıkarır. Bu dürtü, organizmayı gereksinimini gidermesi için güdüler ve harekete geçirir.

Güdülenme (motivasyon)

Organizmanın ihtiyacını karşılamak amacı ile davranışa iten sürecin tümüne güdülenme denir. Güdülenme ihtiyacının giderilmesinden sonra organizma rahatlar, yani doyuma ulaşır.

Güdülenme süreci şu aşamalardan oluşur:

Güdülenme süreci aşamaları

Güdü türleri

Güdüler çoğu kez birbiriyle yakından ilişkilidir. Bu nedenle sınıflandırılması zordur. Yaygın sınıflandırma biçimine göre insandaki güdüler; fizyolojik ve toplumsal güdüler olarak ikiye ayrılır.

Fizyolojik güdüler: Organizmanın yaşamını sürdürebilmesi için gidermek zorunda olduğu temel gereksinimlerden kaynaklanan güdülere fizyolojik güdüler denir. Bu güdülere birincil güdüler de denir.

Tüm canlılara özgü oldukları için evrenseldir. Fizyolojik güdüler, sosyal güdülerden daha önceliklidir. Açlık, susuzluk, oksijen eksikliği, gereksiz maddelerin atılması, uyuma, dinlenme ihtiyacı, cinsellik, annelik fizyolojik güdülere örnek verilebilir.

Sosyal güdüler: Fizyolojik güdüler insan ve hayvanlarda vardır. Sosyal güdüler ise insana özgüdür. İnsanların toplumsal gereksinimlerinin giderilmesine yönelik güdülerdir. Sosyal kökenli güdüler, erişkin insanın deneyim ve davranışlarının şekillenmesinde etkili olan en önemli iç etkenler arasındadır.

Sosyal güdüler toplumsal yaşam içinde öğrenmeyle oluşur. Toplumsal güdülerin temelinde çoğu zaman fizyolojik güdüler vardır. Toplumsal güdülerle fizyolojik güdüler çatıştığında çoğunlukla fizyolojik güdüler baskın çıkar. Başka insanlarla ilişki kurmak, toplumda kabul görmek, statü kazanmak, güvenlikte olmak, başarılı olmak gibi ihtiyaçlar toplumsal güdülere neden olur.

İçgüdü; türün bütün bireylerinde ortak olan yaşama uyum sağlayıcı, sürekli olan ve öğrenilmeden yapılan davranışlardır. Örneğin, deniz kaplumbağa yumurtalarından çıkan yavruların kumsaldan denize doğru yönelmeleri ve denize ulaşınca yüzmeye başlamaları gibi. İnsanlarda, hayvanlarda olduğu gibi türe özel davranışlar olmaz. İnsanlarda görülen güdülerin nasıl olacağı öğrenme ile kazanılır.

Güdülenmiş davranış ile güdülenmemiş davranış arasında farklar vardır. Her davranış güdülenmiş davranış değildir. Güdülenmiş davranışı güdülenmemiş davranıştan ayıran üç temel özellik vardır:

Güdülenmiş bir davranışta organizma mutlaka harekete geçer. Güdülenme, etkinliğe yönelttiği için enerji gerektirir. Güdülenmemiş davranışlarda böyle bir durum yoktur.

Güdülenmiş davranışlarda organizma mutlaka amacına ulaşmak ister. Güdüler davranışa yön verir. Organizma ya istenilen, ihtiyaç duyulan bir şeye ulaşmaya çalışır ya da istenmeyen, zararlı bir şeyden kaçar.

Güdülenmiş davranış seçicidir. Susamış bir hayvan, yiyeceklerle değil su ile ilgilenir.