Stresle Başa Çıkma Yolları Nelerdir?

Başa çıkma; bireyin dış ve iç dünyasının yarattığı zorlukları gidermek, onları kontrol altında tutmak, gerginlikleri azaltmak için gösterdiği bilişsel ve davranışsal cabadır. Başa çıkmanın işlevi, bireyi stresin olumsuz fiziksel yada psikolojik sonuçlarından korumaktır.

Stresle başa çıkma stratejileri problem odaklı ve duygusal odaklı olmak üzere ikiye ayrılır. Problem odaklı stratejiler; sorumluluğu kabul etme, çözümler üretme, sosyal destek alma, mücadele etme gibi stresli durumu doğrudan değiştirmeye yönelik bilişsel ve davranışsal etkinlikleri içerir.

Problem odaklı stratejiler savaş ya da kaç tepkisini harekete geçirir. Duygu odaklı stratejilerde ise kişi, zorlanma karşısında durumu değiştirmeye çalışmak yerine savunmaya yönelik tepkiler geliştirir.

Savunmaya yönelik tepkilerin amacı, içinde bulunulan zorlanma durumunun yaratabileceği sıkıntı ve tükenmişlikten kurtulmaktır. Bu durumda birey ya kaygı yaratan konuyu sürekli anlatmak gibi onarım mekanizmalarını ya da duygularıyla yüzleşmek yerine ego savunma mekanizmalarını kullanır.

Ego savunma mekanizmalarını çabaya yönelik davranışlardan ayıran en önemli özellik, bu tepkilerin bilinç dışında geliştirilmesidir. Savunma mekanizmaları var olan sorunu çözmez, sorunların yarattığı kaygıyı sadece azaltarak bireyin uyumunu kolaylaştırır.

Savunma mekanizmaları, zorlanma durumuyla baş etmek için öncelikli strateji durumuna gelir ve sıklıkla kullanılırsa uyumu bozar ve sağlıksız bir nitelik kazanır.

Her insan savunma mekanizmalarını zaman zaman kullanır. Savunma mekanizmalarını sürekli kullanmak, bireyin gerçekle bağını koparır ve ruh sağlığını olumsuz etkiler.

Belli başlı savunma mekanizmaları aşağıda verilmiştir.

Dua

Dua bütün dinlerde ortak olan bir olgudur. Kişinin pozitif enerjisini yükselten yöntemlerden biri olan dua, başa çıkılamayan durumlarda yatıştırıcı bir rol üstlenerek bireyi rahatlatır.

Hayal Kurma

Bireyin gerçek yaşamda doyuma ulaştıramadığı ihtiyaç ve güdüleri hayal kurarak gerçekleştirmesidir. Çalıştığı kurumda emir almaktan bunalan birinin kendini şirket patronu olarak hayal etmesi bu mekanizmaya örnektir.

Karşıt Tepkiler Oluşturma

Bireyin, rahatsız edici bir duygunun etkisinden kurtulmak için gerçekte hissettiği duyguların tam tersini göstermesidir. Aslında komşusunu çok kıskanan birinin komşusuna sürekli iltifat etmesi karşıt tepki oluşturmaya örnektir.

Mantığa Bürüme

Kaygı ve mutsuzluk yaratan ya da toplum tarafından kabul görmeyen duygulara, düşüncelere, davranışlara, yetersizlik ve başarısızlıklara mantıksal bahaneler bulmaktır. Okul hayatında başarısız olan bir öğrencinin “Hayatta daha önemli şeyler var, okulda başarılı olsam ne olacak, hem okumayanlar daha çok para kazanıyor.” demesi buna örnektir.

Bastırma

Hoşa gitmeyen, rahatsızlık veren ya da uygun görülmeyen duygu, düşünce, istek ve hatıraların bilinçaltına itilmesidir. Gidilmek istenmeyen bir randevunun saatinin unutulması, bir trafik kazası anının bilinçaltına itilerek hatırlanmaması bastırmaya örnektir.

Yansıtma

Yansıtma mekanizması; eksiklik ve yenilgilerin sucunu başkasına atmak ya da suçluluk duygusu uyandıran düşünce ve davranışları diğer insanlara mal etmek biçiminde ortaya çıkar. Yenilen sporcunun hakemi suçlaması birinci, yalan söyleyen birinin “Herkes yalan soyluyor.” demesi ise ikinci bicim yansıtmaya örnektir.

Ödünleme (Telafi)

İnsanın ustun olma güdüsü doyurulmadığında kişide aşağılık duygusu oluşur. Kişi bu aşağılık duygusundan kurtulmak için enerjisini başarılı olacağı bir alana aktarır. Örneğin özel hayatında başarısız olan birinin iş hayatında daha çok çalışarak başarılı olması ödünlemedir.

Yön Değiştirme

Bireyin, öfke tepkisini asıl kaynağa değil de başka kaynağa göstermesine yon değiştirme denir. Patronuna kızan kişinin, evde eşini nedensiz yere azarlaması yon değiştirmedir.

Polyannacılık (Tatlı Limon)

Bireyin, karşılaşmış olduğu olumsuz durumların iyi yönünü görmesidir. Örneğin parasını kaybeden birinin “Belki ihtiyacı olan biri bulmuştur.” demesi Polyannacılığa örnektir.

Yüceltme

Toplum tarafından kabul görmeyecek bir güdünün kabul edilebilir davranışlara dönüştürülmesidir. Heyecan yaşamaktan hoşlanan birinin dağcı olması ve tehlikeli tırmanışlar yapması yüceltmeye örnektir.

İnkâr (Yadsıma)

Baş edilemeyen ya da kaçılamayan bir tehlike veya sıkıntıyı yok saymaktır. Eşini kaybeden birinin hala eşinin elbiselerini yıkayıp, ütüleyip dolapta saklaması bu savunma mekanizmasına örnektir.

Gerileme

Bireyin, olgunluk düzeyinin gerisinde davranması şeklinde ortaya çıkar. Yetişkin birinin küsmesi ya da kardeşini kıskanan 5 yaşındaki çocuğun, altını ıslatması gerilemeye örnektir. Çağdaş yaklaşımlarda egonun stresle başa çıkmadaki rolü savunma işleviyle sınırlanmaz.

Bu yaklaşımlara göre insan, davranışlarını bilinçli olarak yönetir ve zorlanmayla baş edebileceği etkin stratejiler belirleyebilir. Stresle başa çıkmada yaygın olarak kullanılan yapıcı, olumlu stratejilerin bazıları aşağıda belirtilmiştir.

Düzenli Egzersiz

Düzenli egzersiz bedeni stres ile ilgili hormonlardan arındırır. Endorfin, melatonin ve dopamin gibi mutluluk hormonlarının salgılanmasını artırır. Vücuttaki gerginliği azaltır. Bu sayede zinde ve enerjik olan vücut strese karşı direnç kazanır.

Rahatlama Teknikleri

Stres tepkisinde kaslar gerilir, kan basıncı ve kan şekeri yekseler, solunum artar. Rahatlama ve gevşeme teknikleriyle kaslardaki gerginlik azalır, tansiyon düşer, kan şekeri azalır, solunum yavaş ve derindir.

Böylece stres düzeyi azalır ve stresin zararlı etkileri engellenmiş olur. Herkes için etkili olan tek bir rahatlama tekniği yoktur. Birey kendine ve yaşam tarzına veya o anki durumuna en uygun olan müzik dinleme, resim yapma, gezintiye çıkma vb. birçok tekniği kullanabilir.

Ruhsal Uygulamalar (Tinsel-Meditatif)

Doğu ve batıda uygulanan meditasyon, konsantrasyon vb. uygulamalar tinsel ve meditatif uygulamalar olarak kabul edilir. Bu uygulamalar sırasında solunum, dolaşım vb. yavaşlar. Dış dünya ile olan zihinsel bağ kesilerek iç huzur sağlanmaya çalışılır. Her şeyin geçici ve değişime tabi olduğu düşüncesi ile rahatlama sağlanır. Böylece streste bir azalma hissedilir.

You may also like...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir