Psikolojinin Alt Dalları Nelerdir?
İnsan biyo-psiko-sosyal bir varlıktır. Günümüzde insan hakkında çok yönlü olarak araştırmalar yapılması gereği duyulmuştur. Psikolojiyi bir bütün yapan, davranışa duyulan ilgiden kaynaklanmaktadır. Bu ilgi çeşitli şekillerde ortaya çıkar. Psikoloji bilimi temel bilimler ve uygulamalı bilimler olarak ayrılır ve bunların birçok alt dalı vardır.
Temel Bilim Alt Dalları
Temel bilim alt dallarında amaç doğanın düzenini keşfetmek, anlamak, açıklamak, ilke ve yasaları bulmak, kavramlar oluşturmaktır.
Deneysel Psikoloji
Bireylerin duyusal uyaranlara nasıl tepki verdiklerini, dünyayı nasıl algıladıklarını, nasıl öğrenip hatırladıklarını, duygusal olarak nasıl davrandıklarını, başarma arzusu, açlık güdüsüyle nasıl eylemde bulunduklarını anlamak, açıklamak ve kontrol etmek için araştırma yapmak, deneysel psikolojinin alanına girer. Bu tür çalışmalar, çoğu kez laboratuvar ortamlarında yapılır.
Deneysel psikologlar, hayvanlar üzerinde de çalışır. Bazen birey ve hayvan davranışlarını birbiriyle ilişkilendirme, bazen de değişik türlerin davranışlarını karşılaştırmak amacıyla hayvanları inceler. Deneysel psikologlar, kesin ölçüm ve kontrol yöntemleri geliştirme amacındadır.
Kişilik Psikolojisi ve Sosyal Psikoloji
Kişilik psikolojisi dar bir uzmanlık alanıdır. Bir hasta ile uğraşırken planlamayı yapabilmek için kişiliklerin nasıl geliştiğini ve nasıl değiştiğine ilişkin fikirlerinin olması gerekir. Kişilik psikologları normal bireyleri anlamaya çalışırlar. Klinik psikologları ise bireylerin normal dışı davranışlarının tedavisi ile ilgilenir.
İnsan sosyal bir varlıktır ve kişilikleri sosyal etkiler altında gelişir. Sosyal psikologlar özellikle sosyal etkenler ve etkileri ile ilgilenirler. Toplum ile birey arasında karşılıklı ilişki ve etkinin bilimsel olarak araştırılmasını inceler.
Gelişim Psikolojisi
Gelişim psikolojisi, bireyin döllenmeden ölüme kadar yaşa bağlı davranış değişikliklerini inceler. “Birey ne zaman konuşur, algılama ne zaman başlar, çocuğun düşünmesinde meydana gelen sistematik değişimler nelerdir, bireyin çevre ile ilişkisi hangi yaşta nasıl olur?” gibi konular gelişim psikolojisinin konularıdır.
Gelişim psikolojisi en çok gelişme, değişme, birey, zaman, genetik ve çevresel etkiler üzerinde durmaktadır. Davranış ve yetenekler küçük yaşlarda hızlı değiştiği için çocuk psikolojisi gelişim psikolojisinin en çok ilgisini çeken bir alandır. Yaşlılık ve aradaki dönemlerde görülen davranış değişikliklerine ilişkin çalışmalarda giderek çoğalmaktadır.
Uygulamalı Bilim Alt Dalları
Uygulamalı bilimde amaç; elde edilmiş bilgileri, teknikleri, yasa, ilke ve kuramlarını toplumun yararına kullanmak, sorunları çözmek ve toplumun gelişmesine katkıda bulunmaktır.
Klinik Psikoloji
Klinik psikoloji en geniş uzmanlık dalıdır. Bilinçsel, duygusal, davranışsal bozuklukları olanlara uygulanır. Uygulamalar; bozukluğu değerlendirme, bozukluğun türünü belirleme, tanıya katkıda bulunma, psikolojik tedavi, tedavinin etkinliğini değerlendirme ve izlemi kapsar.
Klinik psikologun yerine getirdiği işlevler, psikiyatr tarafından gerçekleştirilir. Klinik psikolog bilim doktoru, psikiyatr ise tıpta uzmanlık derecesinde eğitime sahip kişidir. Klinik psikolog tıbbi tedavi uygulayamaz, ilaç yazamaz ve cerrahi uygulamalar yapamaz.
Danışmanlık Psikolojisi
Danışman psikolog daha hafif duygusal ve kişisel sorunlarla uğraşır. Sorunlarını çözmek için bir uzmanın önerilerine ihtiyaç duyan kişilere hizmet verir. Ayrıca mesleki ve akademik sorunları olan bireylere danışmanlık yapar.
Okul ve Eğitim Psikolojisi
Öğrencilere testler uygulayan ve rehberlik eden danışman psikologlardır. Hafif uyum problemi olan öğrencilere de danışmanlık yapar. Öğretmenlerin ve idarecilerin de danışabilecekleri hizmetleri yürütürler.
Eğitim alanlarında etkin, kalıcı öğrenme ve öğretmeyi konu edinir. Okul ortamını ve eğitim sürecini en verimli duruma getirmeyi amaçlar.
Endüstri Psikolojisi ve Mühendislik Psikolojisi
Psikolojinin en son uygulandığı alandır. Endüstri, işletme vb. hizmetleri çalışma alanlarıdır. Personel seçme ve sınıflandırma gibi hizmetlerde yararlı olmuştur. Meslekler için insan yetiştirme, personel denetimi, kişiler ve kurumlar arasındaki iletişimlerin geliştirilmesi, çalışanlara danışmanlık ve endüstriyel sorunların giderilmesi için çalışırlar.
Adlî Psikoloji
Bu alan bilgi ve tekniklerin yasal alanda uygulanmasıdır. Adli psikoloji değerlendirme, danışmanlık, müdahale ve iyileştirici psikolojik hizmetlerin sağlanması konularında hizmet verir. Mahkûmlarla ve aileleriyle çalışmak, bir suçlunun cezai ehliyeti olup olmadığına karar verilmesine yardımcı olmak, hâkimlerin suçlu hakkında en doğru kararı vermesine yardımcı olmak için psikolojik raporlar hazırlamak ve suçlu çocukların rehabilitasyonu ile ilgili çalışmaları yürütmek bunların görevleri arasındadır.
Sağlık Psikolojisi
Sağlığın geliştirilmesi ve sürdürülmesinin yanı sıra, hastalıktan korunma, sağlık ve hastalığın nedenleri, tanısal ilişkilerinin ortaya çıkarılması, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve sağlık politikalarının biçimlendirilmesi konularıyla ilgilidir. Günümüzde klinik sağlık psikolojisi, halk sağlığı psikolojisi, toplum sağlığı psikolojisi ve eleştirel sağlık psikolojisi alanları da gelişmiştir.
Çevresel Psikoloji
Fiziki çevrenin insan davranışına etkisini inceler. Araştırma alanlarının başında stres yaratan ögeler (gürültü, kalabalık, sıcak ve soğuk gibi) ve çevre özelliklerinin (binaların düzenleri ve yerleşimi, doğaya yakınlık gibi) etkileri gelir. Çevre düzenlemelerinde ve teknik ortamların ergonomik açıdan düzenlenmesinde rol oynar.
Spor Psikolojisi
Spor ortamındaki davranışları inceler. Sporcunun bilişsel özelliklerini, yaptıkları spor dalına uygun davranış hâline getirmesinde rol oynar. Sporun topluma etkisi, kültür ve sporun birbirleriyle ilişkisiyle ilgilenir.
Psikometri, psikolojinin diğer alanlarına hizmet verir. Psikometrik psikoloji, davranışların ölçülmesi ve değerlendirilmesi, istatistik yöntemlerin psikolojiye uygulanması, davranışın açıklanması ve yorumlanmasında yararlanılabilecek matematiksel modellerin geliştirilmesi ile ilgili bir bilim dalıdır.