Psikolojide Gelişim Kuramları

Gelişim Kuramları

 Jean Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı

Bilişsel gelişim insanın düşünme, anlama, problem cozme ve benzeri zihinsel süreclerinin gelişimini konu alır.

Bilişsel gelişim kuramcılarının başında Jean Piaget gelir. Piaget’e göre bilişsel gelişim dort evreden gecerek gercekleşir.

Bu evreler değişmez bir sıra izler ancak Çocukların bu dönemlere girme zamanı farklı olabilir.

Duyusal Motor Dönemi (0-2 yaş)

Bebek; görme, işitme gibi duyular ve nesneyi ağzına götürme, tutma gibi hareketler ile çevreyi keşfetmeye calışır. Sekizinci aya kadar duyusal dunyasının dışına cıkan her şeyin yok olduğunu düşünur.

Bu aydan sonra ise bir nesneyi görmese bile nesnenin var olmaya devam ettiğini anlar. Örneğin sekizinci aya kadar bebeğe bir oyuncak verildiğinde onu tutup ağzına götürerek keşfetmeye calışır. Onune bir yastık koyup oyuncağı sakladığınızda yastığı cekip oyuncağı almaya calışmaz çünkü görmediği nesnenin artık var olmadığını düşünur. Sekizinci aydan sonra yastığı kenara cekip oyuncağı almaya calışır.

Psikolojide Gelişim Kuramları (Duyusal Motor Dönemi)

İşlem Öncesi Dönemi (2-7 yaş)

Çocuk bu dönemde henuz mantıksal işlemleri yapamaz. Olayların ve nesnelerin görunuşune göre akıl yurutur. Görunuşundeki değişikliğin o şeyin ozunu değiştirdiğini düşünur. Eşit miktarda su bulunan iki kısa geniş bardağın birindeki su ince uzun bir bardağa boşaltıldığında Çocuk uzun bardakta daha çok su olduğunu düşünur. Bu dönemde Çocuklar fiziksel olarak yanında olmayan nesneleri de düşünmeyi öğrenir.

İşlem öncesi dönemde benmerkezci düşünme biçimi egemendir. Çocuk başkalarının bakış acılarını kavramakta gucluk çeker, dunyayı sadece kendi bakış acısından görur. Bu yuzden istekleri yerine gelmediğinde kızıp bağırabilir, kendisi toksa herkesi tok sanabilir. Olaylara tek yönlü yaklaşır ve bu da özelden özele akıl yurutmesine sebep olur. Örneğin doğum gununde pasta kesildiğini bilen Çocuk, misafirler için pasta alındığında “Bugun kimin doğum gunu?” diye sorar.

  Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş)

Bilgi bu dönemde mantıklı ve sistemli bir şekilde işlenir. Tek yönlü düşünme yerini çok yönlü düşünmeye bırakır. Çocuk artık nesnelerin görunuşune göre akıl yurutmez. Örneğin bir kilo demir ile bir kilo pamuğun eşit ağırlıkta olduğunu, uzun bardaktaki suyun geniş bardaktaki suyla eşit miktarda olduğunu soyler. Somut işlemler döneminde zaman kavramı gelişir, benmerkezcilik biter ve buna bağlı olarak Çocuk başkalarının bakış acısını da önemsemeye başlar. Somut olduğu sürece karmaşık problemleri cozebilir. Henuz soyut düşünme becerileri gelişmemiştir.

Soyut İşlemler Dönemi (12 yaş ve üstü)

Bu dönemde soyut düşünme gucu gelişir. Buna bağlı olarak Çocuk mantıksal, analitik, varsayımsal ve göreceli düşünmeye başlar. Ust düzey bilişsel beceriler bu dönemde kazanılır. Soyut düşünmeye bağlı olarak siyaset, din, ideoloji gibi konular Çocuğun ilgi alanına girer. J. Piaget’e göre bilişsel gelişim biyolojik altyapıya dayalıdır ve olgunlaşma temellidir. Bununla birlikte yaşantı zenginliği bilişsel gelişimi hızlandırabilir.

Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Kuramı

Ahlak gelişimi, temelde Çocukların belli davranışları “iyi” belli davranışları da “kotu” olarak değerlendirmelerindeki değişimi konu alır. Çocukların doğrüya, yanlışa ve kurallara ilişkin bakış acılarının değişmesi bu başlık altında incelenir.

Piaget, Çocukların ahlak gelişimi konusunda calışan ilk araştırmacıdır. Piaget’e göre ahlak gelişimi bilişsel gelişimle birlikte gelişir. Doğru ve yanlışa ilişkin yargılar yaşa göre değişir.

Lawrence Kohlberg (Lovrıns Kolberg) ahlak gelişimi kuramında Piaget gibi Çocukların ve yetişkinlerin belirli durumlarda davranışları nasıl yorumladıklarını incelemiştir.

Kohlberg, değişik yaş gruplarında ve farklı sosyoekonomik düzeydeki bireylere ikilem iceren oykuler verdikten sonra onlardan oykude anlatılan durumlarla ilgili yorum yapmalarını ister. Yapılan yorumun doğru ya da yanlış olması önemli değildir. önemli olan bireyin oykude anlatılan soruna cozum bulurken yaptığı değerlendirmelerdir.

Yaptığı calışmalar sonucunda Kohlberg, ahlak gelişimini gelenek öncesi düzey, geleneksel düzey ve gelenek sonrası düzey olmak uzere uc döneme ayırır. Bu uc dönem değişmeyen bir sırayı takip eden altı evreden oluşur.

Gelenek Öncesi Düzey

• İtaat ve Ceza: Bu dönemde kurallar başkaları tarafından konur. Çocuklar, sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan korkar.
• Saf Çıkarcılık: Çocuk hangi davranışın iyi hangi davranışın kotu olduğuna olayların dış görunuşune ve ortaya cıkan zararın buyukluğune bakarak karar verir. Çocuk için olayların arkasında yatan nedenler önemli değildir. Cıkar sağlayan davranış doğru, sağlamayan davranış yanlıştır, her şey karşılıklıdır.

Geleneksel Düzey

• İyi Çocuk Eğilimi: Doğru davranış başkalarını mutlu eden ve onların onayını almayı sağlayan davranıştır. Bu dönemde başkalarının ne diyeceği ya da düşüneceği önemli hale gelir. Çocuk başkalarının gözunde güvenilir olmak için dürüst davranmaya, kahraman olmak için boğulan birini kurtarmaya calışır.
• Kanun ve Düzen: Bu dönemde doğru davranış ortak cıkarları korumak ve duzeni sağlamak için oluşturulan kurallara uygun davranmaktır. Kuralları ciğneyenler cezalandırılmalıdır.

Gelenek Sonrası Düzey

• Sosyal Sözleşme: İyi eylem, toplumun ortak cıkarlarını korumak için oluşturduğu anlaşmaya uygun davranmaktır. Herkesin sosyal sozleşmeden gelen hakları vardır ve bu haklar güvence altında olmalıdır. Kurallar mutlak değildir, uzlaşı yolu ile ihtiyaça göre değişebilir.
• Evrensel Ahlak: İnsanlık, barış, insan onuru gibi değerler bir eylemin ahlaksallığını belirler.