Psikolojide Gelişim Dönemlerinin Temel Özellikleri
Gelişim Dönemleri
İnsan gelişimi Döllenmeyle birlikte başlar ve yaşam boyu devam eder. Bu gelişim, dönemler halinde gercekleşir. Her dönemin kendine özgü fiziksel, bilişsel, ahlaki vb. gelişimsel özellikleri vardır. Bu özelliklerin ortaya cıkma ve gelişme hızı kişiden kişiye değişebilir. Bir dönemde ortaya cıkan özellikler sadece o döneme ait değildir.
Örneğin bebeklik döneminden itibaren başlayan dil gelişimi sonraki dönemlerde de devam eder. Bu gelişim dönemleri aşağıda verilmiştir.
Yeni Doğan ve Bebeklik Dönemi (0-2 yaş)
Doğumdan sonraki ilk bir ay bebeğin yeni doğan dönemidir. Yeni doğan dönemi doğum öncesi dönem ile yakından ilişkilidir. Döllenmeden doğuma kadar geçen süreyi kapsayan doğum öncesi dönemde annenin beslenme şekli, stres düzeyi, gecirdiği hastalıklar, kullandığı bazı ilaclar, uyku duzeni vb. bebeği etkiler.
Bebeklik dönemi, doğum öncesi dönemden sonra bedensel gelişimin en hızlı olduğu dönemdir. Bebeklerin, bireysel özelliklerine ve cinsiyetlerine göre ağırlık ve boy ölçüleri değişkenlik gösterir. Boy ve kilodaki artış özellikle doğumdan sonraki ilk yılda çok hızlıdır. İki yaşına doğru bu hızda azalma olur.
Bebeklik döneminde bilişsel gelişim
Bu dönemde insan vucudunun hareket etme becerisi olan motor gelişim hız kazanır. Motor gelişim, buyuk oranda olgunlaşmaya bağlıdır ancak çevresel koşulların, deneyimlerin ve öğrenmenin etkisi ile kısmen yavaşlayıp hızlanabilir. Örneğin bacak kasları yeterli olgunluğa ulaşan bebek, yurume denemeleri yaparken duşebilir. Bu durumda bebeği cesaretlendirmek yurumeye başlamasını hızlandırır, canı yanacak diye aşırı korumak ise yavaşlatır.
Yeni doğan bebeklerin sinir sistemi yeterli olgunluğa erişmediği için bebekler bedensel fonksiyonlarının ve tepkilerinin coğunluğunu refleksleriyle gercekleştirirler. Bilişsel gelişime bağlı olarak refleksler yerini amaclı davranışlara bırakır. Bilişsel gelişim denilince genel olarak düşünme, kavrama, öğrenme, hatırlama ve dil alanındaki gelişim akla gelir. Bebeklik döneminde bilişsel gelişim çok hızlıdır. Uyarıcı zenginliği, beslenme, sağlık gibi faktorler bilişsel gelişimi etkiler.
Bebekler fiziksel ve bilişsel olarak gelişirken aynı zamanda sosyal olarak da gelişir. Bebeğin yuzleri tanıması, çevresindeki insanların gulumseme gibi davranışlarına tepki vermesi sosyal gelişiminin başlangıcı sayılabilir.
Çocukluk Dönemi (2-12 yaş)
Erken Çocukluk döneminde fiziksel gelişim hızı bebeklik dönemine göre yavaşlar. Sinir sistemi ve duyu organları buyuk oranda gelişimini tamamlar. Buyuk kas gruplarının kullanıldığı yurumek, tırmanmak, atlamak, koşmak gibi kaba motor becerileri hızla gelişir. Kaba motor becerilerindeki gelişime bağlı olarak Çocuğun fiziksel etkinlik düzeyi çok yuksektir.
Uzun süre bir yerde duramaz. Konuşmayı ve yurumeyi tam olarak öğrenir. El-göz uyumunu sağlamaya başlar. Giyinme, yemeğini yeme gibi öz bakım becerileri gelişir.
Çocuk, anne ve babadan bağımsız hareket etmeye başlar. Kendini karşı cinsten ayırt edebilir. Doğru yanlış kavramlarını dönem sonunda anlamaya başlar. Okuma yazmaya hazır hale gelir. Çocukluk dönemi Çocukların en çok soru sorduğu dönemdir.
Ergenlik döneminin başlangıcını oluşturan orta Çocukluk döneminde fiziksel gelişim önceki yaşlara göre daha yavaştır. Yavaşlayan fiziksel gelişime bağlı olarak Çocukta hareket etme becerileri gelişir. Çocuk, el ve parmaklarındaki küçük kasların yonetilmesi olan ince motor becerilerini kontrol etmeyi öğrenir.
Çocukluk döneminde fiziksel gelişim
Boylece kalem tutmak, makasla kâğıt kesmek ve duğme iliklemek vb. becerilerde daha başarılı olur. Bu dönemde belli bir yaşa kadar erkekler kızlara göre daha uzundur. Dönemin sonlarına doğru ise kızlar ergenliğe girmeye başladığı için fiziksel olarak erkeklere göre daha hızlı gelişir.
Çocuklar bu dönemde bilgiyi sistemli ve mantıklı bir biçimde işlerler ancak bunu, bilgi somut biçimde verildiği zaman yapabilirler. Soyut bilgilere henuz hazır değillerdir. Dil becerilerinde belirgin bir değişim yoktur sadece daha iyi bir telaffuz ve daha geniş bir sozcuk dağarcığına sahip olurlar.
Bu dönem Çocuğun dış dunyaya acıldığı dönemdir. Çocukta anne babaya bağımlılık azalır, anne babadan farklı rol model arama cabaları başlar. Okul ortamında daha fazla zaman geciren Çocuk için arkadaş grubunun önemi artar ve Çocuğun ilgisi evden sokağa kayar.
Akran grupları bu dönemin ikinci yarısı olan gec Çocukluk döneminde daha fazla önem kazanır. Gruplar kız erkek olarak ayrılır ve karşı cinse yonelik olarak kızdırmalar, sataşmalar, alay etmeler yoğunlaşır. Yeni fikirlerin ve tutumların oluşmasında akran grubunun etkisi oldukca artar. Bu yaşta sorumluluk duygusu, vicdan, ahlak ve değerler sistemi gelişir.
Gelişen bilişsel süreclerin etkisi ile hayali olan korkuların yerini gercekci korkular alır. Çocuğun yaşamında sağlık, kişilik, aile, sosyal yaşam, kız erkek arkadaşlığı, okul ve meslek secimi, din ve ahlak gibi konuları ön plana cıkar. Çocukluktan yetişkinliğe geciş süreci olan bu dönemin sonu ergenlik olarak adlandırılır.
Ergenlik Dönemi (12-18 yaş)
Bu dönemde hipofiz bezinin buyume hormonu salgılamasıyla biyolojik yapıda önemli değişmeler olur. Cinsiyet hormonlarının salgılanmasıyla birlikte cinsiyet özellikleri gelişmeye başlar. Kızlar genellikle erkeklerden daha önce ergenliğe girer. Bu dönemde kollar, bacaklar, eller ve ayaklar vucudun geri kalan bolumlerinden daha hızlı buyur ve ses değişir.
Zihinsel alanda gecirdiği değişim sonucunda soyut kavramları daha iyi anlayan ve kullanan gençin toplumsal olaylara, değerlere ve politikaya olan ilgisi artar.
Yetişkinlik Dönemi
Yetişkinlik Dönemi (18-65 yaş)
Yetişkin sayılabilmenin en önemli ölçütu bağımsız olarak yaşamını yonetme sorumluluğunu alabilmektir. Yetişkinliğe geciş aynı zamanda aileden ayrılma dönemidir. Universiteye, askere, iş için başka bir yere gitme, evlenme zamanıdır.
Evlilik yaşamıyla birlikte yetişkinin hayatında meydana gelen en önemli değişiklik Çocuk sahibi olmaktır. Sadece kendisi için değil Çocukları için de iyi bir gelecek planlamak yetişkin için önemlidir.
Bu dönemde meslek secimi, yetişkin için sadece bir kariyer ya da ekonomik bağımsızlık değil aynı zamanda bir yaşam biçimidir. Beklentilerine uygun bir meslek sahibi olamamak bireyin kendini uretken hissetmemesine neden olur. Yetişkinlik kişinin fiziksel, bilişsel ve ahlaki gelişimini buyuk ölçüde tamamladığı, her acıdan olgunlaştığı bir dönemdir.
Bu dönemde zeka en ust seviyededir. Soyut düşünme ve mantıksal işlemler ön plandadır. İnancını ve hayat felsefesini belirleyen yetişkin birey, toplumsal sorumlulukların ve ahlaki değerlerin farkındadır.
İlk yetişkinlik döneminde guc, hız, uretkenlik gibi özellikler ön plana cıkarken kırklı yaşlardan sonra bilgelik, erdemlilik, merhamet, sevgi gibi özellikler ön plana cıkar. Topluma en ust seviyede katkıda bulunulan dönem yetişkinlik dönemidir.
Yaşlılık Dönemi (65 yaş ve üstü)
Yaşlanma yalnızca biyolojik olgunlukla ilgili bir şey değil psikolojik, sosyal ve kişisel yonden değişmeleri de içine alan bir sürectir. Yaşlılıkta ortaya cıkan sağlık sorunları, görme işitme kayıpları, fiziksel gucsuzluk, geleceğe yonelik beklentilerin azalması, yalnızlık duygusu yaşamı olumsuz etkiler.
Yaşlı insanların en önemli beklentileri kimseye muhtac olmamaktır ve fiziksel, sosyal, bilişsel acıdan işlevlerini kaybetmeden yaşamlarını surdurebilmektir. Emeklilikle birlikte artan serbest zamanın verimli kullanılması bireyin yaşamını anlamlı kılabilir. Bu dönemde yaşanan sorunlar azalan fiziki guce, emeklilikle azalan gelire uyum sağlamak ve yakınlarının kaybını kabullenmek şeklinde özetlenebilir.
