Stres Nedir? Stresin Nedenleri ve Belirtileri Nelerdir?

Stres, fiziki ve sosyal çevreden gelen olumsuz etkenlerin, kişi tarafından tehdit edici veya zararlı olarak değerlendirilmesi sonucunda, bedensel ve psikolojik boyutlarda ortaya çıkan aşırı uyarılma hâlidir.

Stresi bugünkü anlamıyla ilk ele alıp inceleyen psikolog H.Selye’ye (1907-1982) göre stres hayatın bir gerçeğidir ve belirli ölçüler içinde stres organizmanın çalışması, davranışta bulunması, gelişmesi için gereklidir.

Stresin kişilik yapısı ile ilişkisi vardır. Aşırı rekabetçi, başarı yönelimli, aceleci, saldırgan ve kontrolü sürekli elinde tutmak isteyen insanlar stresi yoğun biçimde yaşarken; kendine güvenen ve kendiyle barışık, sabırlı, sıcakkanlı, hatalara karşı tolerans düzeyi yüksek, güçlü ve çok yönlü bir özsaygısı olan insanlar stresin olumsuz etkilerini azaltmada daha başarılıdır.

Günlük yaşamın bir parçası olan stresin duruma bağlı olarak yoğunluğu değişebilir. Stres genellikle olumsuz bir şey olarak düşünülse de olumlu yönleri de vardır.

Olumlu (iyi) Stres

İnsanların ulaşmak istedikleri amaçlarla ilgilidir. Sonucunda kazanç veya keyif sağlayan durumlar oluşur. İnsanın, kontrollü bir şekilde karşısına çıkan bir güçlüğü aşması için dikkatini ve enerjisini üst seviyeye çıkartır.

Kaygı yerine kişiye doyum ve yaşama sevinci veren strestir. Bu anlamda olumlu stres bireyi bedenen ve zihnen zorlayarak yeni şeyleri aramaya, çalışmaya, harekete geçmeye sevk eder ve bireyi daha iyi performansa götürür.

Örneğin, Seyit Onbaşı’nın Çanakkale Savaşı sırasında kaldırdığı gülleyi daha sonra defalarca denemesine rağmen kaldıramamış olmasının nedeni olumlu strestir.

Olumlu (iyi) Stres

Olumsuz (kotu) Stres

İnsanların kaçınmak istedikleri durumlarla ilgilidir. Bireyin kendine güvenini kaybetmesine neden olan, yetersizlik duygularına sevk eden, çaresizlik, umutsuzluk ve hayal kırıklığına yol açan strestir. Çeşitli psikolojik hastalıklara, performans düşüklüğüne, başarısızlığa neden olabilir.

Örneğin, deneme sınavlarında çok başarılı olan bir öğrencinin gerçek sınavda bunu gösterememesi gibi. Olumsuz stres, çok az veya çok fazla gerilim altında olunduğunda ortaya çıkarken, olumlu stres yeterli derecede gerilim hissedip, güdülendiğimizde ortaya çıkar ve verimli çalışmayı sağlar. İnsan yaşamında pek çok olay strese neden olabilir.

Olumsuz (kotu) Stres

Dışsal Nedenler

Kişinin denetimi dışında olan, özellikle de biyolojik dengeyi bozan her şeydir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

• Havanın aşırı sıcak ya da soğuk olması, çevre kirliliği, gürültü, iklim koşullarındaki değişmeler,
• Aşırı uyarılma ya da uyarım ve uyku yoksunluğu,
• Deprem, sel, fırtına, nükleer kaza, büyük trafik kazası, yangın, tecavüze uğrama gibi psikolojik yaralanmaya (travmaya) neden olan olaylar,
• Bazı iş türleri ve çalışma koşulları (doktorluk, polislik, maden işçiliği gibi), yapılan işten yeterli doyum sağlayamama, düşük ücret, monotonluk gibi etkenler,
• Hızlı nüfus artışı, yoksulluk ve kötü beslenme,
• Değişen yaşam biçimleri sonucu topluma yabancılaşma,
• Mikroplar, virüsler ve bakterilerin yol açtığı çeşitli hastalıklar,
• Savaşlar, terör olayları, göçler, kitlesel çevre iletişim araçlarına bağlı bilgi bombardımanı,
• İşten çıkarılma, kaza, yaralanma, doğum, aile üyelerinden birinin ağır hastalığı, ölümü gibi bireyin uyumunu bozan olaylar sayılabilir.

İçsel Nedenler

Birey olaylardan değil olaylara yüklediği anlamlar yüzünden stres yaşar. Stres açısından önemli olan nokta, olayın kişi için “tehdit edici” olarak algılanıp algılanmamasıdır. Bu nedenle bireysel farklılıklar stresin oluşmasında rol oynar.

Cinsiyet, doğuştan gelen iç salgı bezleri veya hormonal denge düzensizlikleri gibi biyolojik faktörlerin yanında duygusal faktörler de stres nedenleri arasındadır.

Bireyin ihtiyaçlarından, geçmiş yaşantısından, inanç sistemlerinden, önyargılarından, zihinsel tutumlarından, eğitim ve bilgi birikiminden kaynaklanan kısmen de olsa bireyin denetimi altında bulunan bu etmenlere örnek olarak şunları verebiliriz:

• Aile ilişkilerindeki uzun süreli gerginlikler, ayrılıklar, anne, baba ve çevredeki yetişkinlerin olaylar karşısındaki düşünce ve tutumlarının bireyin duyguları ve değerleri üzerinde oluşturduğu etki,
• Rekabetçi, otokratik yapılı, daha çok şeye sahip olma arzusu, hoşgörüsüz ve mükemmeliyetçi, duygusal açıdan çok çabuk incinen kişilik özellikleri,
• İnsanın yaşamında çocukluk, ergenlik, yaşlılık gibi gelişim dönemlerine özgü uyum çabalarının sağlıklı yaşanıp yaşanmaması (okula başlayan çocuğun okul uyumu, ana-baba olmaya uyum, emeklilik yaşantısına uyum gibi),
• Karamsar düşünme, olumsuz iç konuşmaları, başkaları ile ilişkilerinde bireyin kendini nasıl değerlendirdiği (özsaygı) gibi zihinsel süreçler de olayların ve durumların farklı anlam kazanmasına neden olur. Örneğin, sınavı kazanmanın kendisi için ölüm kalım meselesi olduğunu düşünen bir öğrenci daha fazla stres tepkisi gösterir.