Psikolojinin Kullandığı Bilimsel Yöntemler Nelerdir?

Bilimlerin amacı, olaylar hakkında kanıtlanabilir bilgiler elde etmektir.

Bu amaca erişmek için izledikleri sistemli yola, her türlü araştırma tekniğine yöntem denir. Ya da yöntem, doğa ve toplumsal olayları anlamak ve açıklamak için belli kural ve ilkelerden yararlanarak izlenen sistemli ve düzenli yollardır.

Değişik bilim dallarında birçok yöntem kullanılır. Psikoloji de diğer bilimlerin kullandığı yöntemlerin çoğunu kendi konusuna göre kullanır. Bunların başlıcaları betimleyici ve tanımlayıcı yöntemler, korelasyonel yöntemler, deneysel yöntemlerdir.

Betimleyici ve Tanımlayıcı Yöntemler

Betimleme, araştırma konusunun özelliklerini sistematik biçimde sıralamaktır. Tanıma ve tanımlama amacıyla yapılır. Betimleme sözel olabileceği gibi sayısal da olabilir.

Betimleme ve tanımlama amacıyla tarama yöntemi, gözlem, görüşme ve vaka incelemesi yöntemlerinden yararlanılır.

Tarama yöntemi: incelenecek olayı doğrudan gözlemleme imkânı olmadığında bu olaylar, soru listeleri ve görüşmeler yoluyla dolaylı olarak incelenir. Tarama yönteminde en çok test ve anketlerden yararlanılır:

Test: insanların zekâlarını, ilgilerini, yeteneklerini, tutumlarını, kişiliklerini vb. ölçmek amacıyla kullanılır.

Anket: Bilgi verecek kişinin doğrudan kendisinin okuyarak cevaplandıracağı sorulardan oluşmuş soru kayıtları kullanılarak yazılı cevaplar aracılığıyla gözlemde bulunma işidir.

Gözlem: Kendiliğinden oluşan veya araştırmacı tarafından bilinçli olarak oluşturulan davranışları ve olayları belirli bir amaç ve düzenle inceleme yöntemidir. İki tür gözlem vardır:

Doğal gözlem: Herhangi bir nesneyi, olayı kendi doğal durumunda izlemeye denir. Doğal gözlemde gözlenen gözlendiğinin farkında değildir. Gözleme konu olan organizma, bunun farkında olursa yapay davranışlarda bulunabilir (örneğin, bir annenin bahçede oynayan çocuğunu, ona fark ettirmeden izlemesi, mallarını satmaya çalışan bir seyyar satıcıyı gözlemlemek gibi).

Sistematik gözlem: şartları ve ortamı araştırmacı tarafından oluşturulan, araştırmacının denetimi altında gerçekleştirilen gözlemdir. Hayvanların kendi doğal ortamlarında izlenmesine doğal gözlem denir.

Aynı hayvanların laboratuar ortamında gözlemlenmesine de sistematik gözlem denir.

Görüşme (mülakat): Konuşma ve konuşturma yoluyla bireylerin değerlendirilmesi demektir. Görüşme, bilgi toplamak veya davranış bozukluklarını tedavi etmek amacıyla yapılır.

Bu yöntem, görüşmecinin değerlendirmelerine dayandığı için oldukça özneldir. Sorulara yanlış cevap verme ihtimaline karşı sorular dolaylı yollardan tekrarlanır.

Vaka incelemesi: Bazı durumlarda, bireyin davranışlarını anlamlandırmak için onun geçmiş yaşantısını ve çevresini yakından tanımak gerekir. Bu amaçla bireyden aile yaşantısını, çocukluğunu, arkadaşlarını, okul hayatını vs. anlatması istenir. Bu yöntemle, bugüne ait davranışların geçmişle olan bağlantıları ortaya çıkarılmış olur.

Deneysel Yöntemler

Deney, incelenmek istenen olayın araştırmacı tarafından yapay olarak hazırlanan koşullarda (çoğunlukla laboratuarlarda) oluşturulmasıdır. Deneysel yöntemin amacı gözlemlerden elde edilen varsayımları ispatlamak veya çürütmek amacıyla olgular arasında neden–sonuç ilişkisi kurmaktır.

Bir deneyde iki grup vardır:

Deney grubu: Üzerinde araştırma yapılan, şartlarında değişiklik yapılan gruba deney grubu denir.

Kontrol grubu: Karşılaştırma yapmak için şartlarında herhangi bir değişiklik yapılmayan gruptur.

İstatistiksel (Korelasyonel) Yöntemler

Psikoloji araştırmalarından elde edilen verilerin büyük bir kısmı sayısal verilere dayanır. Bu bilgilerin ne anlama geldiğini ve bunlardan ne şekilde geçerli sonuçlar çıkarılabileceğini bilmek gerekir.

İstatistiksel yöntemler, bu amaçla kullanılır. İstatistik, sayı ile belirtilen verilerin elde edilmesinde, sınıflandırılmasında ve sunulmasında kullanılan bir yöntemdir.

Korelasyon, iki değişken arasındaki karşılıklı ilişki anlamına gelir. Korelasyon kat sayısı 1 ise olumlu ilişkiden (zekâ ile beceri); korelasyon kat sayısı -1 ise negatif ilişkiden söz edilir. Korelasyon kat sayısı 0 ise korelasyon yok demektir.