Psikolojide Bilinç, Bilinç Öncesi ve Normal Bilinç Durumları

Bilinç, insanın içinde yaşadığı çevresi, yaşadıkları ve kendi varlığı üzerinde bilgi sahibi olma yeteneğidir. İnsanın kendi iç dünyasının ve çevresinin farkında olması hâlidir.

Birey, bilinçli iken nesne ve olayların farkındadır, bilinçaltındaki nesne ve olayların farkında değildir. Bilincin en yüksek hâli insanlarda bulunur. Dikkatin bilinç alanını belirlemede önemli bir rolü vardır. İnsan, dikkatinin yoğunlaştığı konularda bilinçli olmaktadır.

Bilinç öncesi

Kişi bilinç öncesi bilgilerinin farkında değildir çünkü onlara dikkat etmemektedir, gerektiğinde bunları bilincine getirebilir. Örneğin; öğretmen sınıfta ders anlatırken dalmışsınız, öğretmenin sözleri kulağınıza uğultu gibi geliyor, öğretmeniniz o sırada adınızı söyleyerek soru soruyor, adınız söylenmeden önceki kelimeleri hatırlıyor ve soruyu cevaplandırabiliyorsunuz.

Bilinçaltı

İnsanlarda bilgilerin büyük bir bölümü bilinçaltındadır. Algılama, duyumsama gibi faaliyetler bilinçaltında yürütülür.

Psikanalizin kurucusu Sigmund Freud, zihni bir buz dağına benzetmiştir. Buz dağının çok küçük bir kısmı denizin üstünde görünür. Çok büyük bir kısmı ise suyun altındadır, dışarıdan görünmez. Psikolojik hâllerin (duyum, algı, dürtü, güdü, arzu, düşünce, duygu, gibi) faaliyetleri bilinçaltında oluşur. Freud’a göre insan davranışlarında asıl bilinçaltı etkilidir. Ön bilincimizde, o anda bilincinde olmasak da hemen bilince taşıyabileceğimiz anılar ve dünya bilgileri bulunuyordur (örneğin, güneşin turuncumsu–sarı bir renkte olduğunu bilmemiz gibi).

Buz dağı benzetmesi

Normal Bilinç Durumları

İnsanın çevresini tanıması ve davranışlarını ona göre şekillendirmesi bilinç sayesinde gerçekleşir. Normal bilinç durumu, bireyin kendi duyumlarının, uyarıcıların, kendi kararlarının, düşüncelerinin farkında olduğu uyanıklık durumudur.

Normal bilincin aktif ve pasif bilinç olmak üzere iki çeşidi vardır. Pasif bilinç, normal uyanık olma hâlini ifade eder. Bu durumda belli bir anda olup bitenler algılanır, bu dönemde birey rahat ve sakindir. Aktif bilinç ise aşırı ve dikkatli uyanıklılığı içine alır. Bireyin dikkati belirli noktalarda yoğunlaşır. Örneğin; üretken zihinsel aktiviteler, karar verme, plan yapma durumlarıdır.

Çevremizdeki uyaranların bilincine varıp onlara karşı beklenen tepkileri verebilmemiz için öncelikle uyanık olmamız gerekir. Bu nedenle de kişinin bilincinin açık olması, çoğu zaman uyanık olmasıyla bağdaştırılır. Birey, normal bilinç durumunda;

• Dikkatli ve uyanık hâldedir.
• Çevresindeki uyarıcıları algılayabilir.
• Uyarıcıları bilgiye dönüştürebilir.

İnsan beyni uyku süreleri dâhil sürekli olarak faaliyet hâlindedir. Beyin göstermiş olduğu faaliyete göre hafif ve farklı elektrik dalgaları yayar. İnsanın içinde bulunduğu duygu durumu, beyin faaliyetlerinin değişmesine neden olur. Beyin dalgaları elektroansefalograf (EEG) denilen aletle ölçülür. Beyin dalgalarının rüya esnasında da değişmesi gibi.