Psikolojinin Kullandığı Araştırma Yöntemleri Nelerdir?

Psikolojinin bilim dalı sayılabilmesi için bilimsel ölçütlerinin olması gerekir.

Gözlenebilirlik

Bir bilim dalının gözlenebilir olması bilimsel sayılabilmesi için gereklidir. Bir olay doğrudan, dolaylı veya psikofizyolojik tepkiler temelinde de gözlenemiyorsa, o olay psikoloji bilimi kapsamına girmez.

Örneğin; korku, haz, öfke gibi duygular gözlenebilmekte ve bilimsel olarak incelenebilmektedir. Gözlenebilirlik kavramını, çıplak gözle gözlemek olarak düşünmemeliyiz. Bunun yanında beynin ürettiği elektriksel dalgaları monitör aracılığıyla izleyebilir veya özel kâğıda yazdırarak inceleyebiliriz.

Ölçülebilirlik

Bir durumun sayılarla betimlenmesi ölçme anlamına gelir. Örneğin, uygulanan test araçlarının sonuçlarının puan olarak ölçülmesidir. Alınan puan araştırmadaki ölçümdür.

Gözlenebilen ve ölçülebilen olaylar iletilebilir. Bilim kişisi söylediklerinde ve yazdıklarında ne kastetmişse başkalarının da onları aynı şekilde anlaması gerekir. Gözlenebilen ve ölçülebilen olaylar tekrarlanabilir. Yapılan gözlemler ve toplanan veriler, benzeri eğitimden geçmiş aynı araç ve teknik olanaklarla diğer bilim kişilerince de tekrar edilebilmelidir ve sağlaması yapılabilmelidir.

Bilimlerin amacı, olaylar hakkında kanıtlanabilir bilgiler elde etmektir. Bu amaca erişmek için izledikleri sistemli yola, yöntem denir. Bilimsel bilgiye ulaşmak için yapılan çalışmalara araştırma, araştırmada izlenen yola da araştırma yöntemi denir.

Araştırma bireylerin tamamıyla değil, bilimsel yöntemle seçilmiş bir grup üzerinden yapılır. Bu grup araştırmanın örneklemidir. Veri, örneklemden elde edilen ham bilgidir. Elde edilen veriler istatistiksel olarak anlamlı hâle dönüştüğünde bulgu olarak nitelendirilir.

Değişik bilim dallarında birçok yöntem kullanılır. Psikoloji de diğer bilimlerin kullandığı yöntemlerin çoğunu kullanır. Bunların başlıcaları betimleyici ve tanımlayıcı yöntemler, korelasyonel yöntemler, deneysel yöntemlerdir.

Betimleyici ve Tanımlayıcı Yöntemler

Betimleme, araştırma konusunun özelliklerini sistematik biçimde sıralamaktır. Tanıma, tanımlama ve ortak özelliklerine göre sınıflandırma amacıyla yapılır. Betimleme sözel olabileceği gibi sayısal da olabilir. Betimleme ve tanımlama amacıyla tarama yöntemi, gözlem, görüşme ve vaka incelemesi yöntemlerinden yararlanılır.

Tarama yöntemi

Geniş gruplar hakkında veya geniş bir alanda yapılan araştırmalardır. İncelenecek olayı doğrudan gözlemleme imkânı olmadığında bu olaylar, soru listeleri ve görüşmeler yoluyla dolaylı olarak incelenir.

Test

Birey ya da toplumun doğal ya da sonradan kazanılmış yeteneklerini, bilgi ve becerilerini ölçmek için önceden hazırlanmış araçlardır. İnsanların zekâlarını, ilgilerini, yeteneklerini, tutumlarını, kişiliklerini vb. ölçmek amacıyla kullanılır.

Anket

Belirli bir konu ile ilgili çok sayıda bireyden bilgi toplamak amacıyla yapılır. Bu bilgiler görüşme yaparak veya soru listeleri kullanılarak elde edilir.

Gözlem

Kendiliğinden oluşan veya araştırmacı tarafından bilinçli olarak oluşturulan davranışları ve olayları belirli bir amaç ve düzenle inceleme yöntemidir. İki tür gözlem vardır:

 İç gözlem

Bireyin kendi kendisini gözlemlemesidir. Kendi hakkında düşüncelerini gözlemciye anlatır. Bu yüzden özeldir, bazen de güvenilir olmayabilir.

 Dış gözlem

Bireyin araştırmacı tarafından gözlenmesidir. İki tür dış gözlem vardır:

o Doğal gözlem: Herhangi bir nesneyi, olayı kendi doğal ortamında izlemeye denir. Doğal gözlemde gözlenen gözlendiğinin farkında değildir. Gözleme konu olan organizma, bunun farkında olursa yapay davranışlarda bulunabilir (Bir öğretmenin sınıf ortamında, öğrenciye fark ettirmeden izlemesi gibi).

o Sistematik gözlem: Şartları ve ortamı araştırmacı tarafından oluşturulan, araştırmacının denetimi altında gerçekleştirilen gözlemdir. Karınca yuvasının kendi doğal ortamlarında izlenmesine doğal gözlem denir. Deney tavşanlarının laboratuvar ortamında gözlemlenmesine de sistematik gözlem denir.

Görüşme (mülakat)

Konuşma ve konuşturma yoluyla bireylerin duygu, düşüncü ve davranışlarını değerlendirme, bilgi toplama veya davranış bozukluklarını tedavi etmek amacıyla yapılır. Bu yöntem, görüşmecinin değerlendirmelerine dayandığı için oldukça özneldir. Sorulara yanlış cevap verme ihtimaline karşı sorular dolaylı yollardan tekrarlanır.

Vaka incelemesi

Araştırılan kişiden ve onu etkileyen diğer bireylerden bilgi toplanmasıdır. Bazı durumlarda, bireyin davranışlarını anlamlandırmak için onun geçmiş yaşantısını ve çevresini yakından tanımak gerekir. Bu amaçla bireyden aile yaşantısını, çocukluğunu, arkadaşlarını, okul hayatını vb. anlatması istenir. Bu yöntemle, bugüne ait davranışların geçmişle olan bağlantıları ortaya çıkarılmış olur.

Deneysel Yöntemler

Deney, incelenmek istenen olayın araştırmacı tarafından yapay olarak hazırlanan koşullarda (çoğunlukla laboratuvarlarda) oluşturulmasıdır.

Deneysel yöntemin amacı, gözlemlerden elde edilen varsayımları ispatlamak veya çürütmek amacıyla olgular arasında neden–sonuç ilişkisi kurmaktır. Denek gruplarının yaş, cinsiyet, eğitim, yetenek, ilgileri, öğrenim durumu vb. açısından birbirlerine oldukça benzer kişilerden oluşturulmasına dikkat edilir. Çünkü bu özellikler deneyin sonucunu etkiler. Bir deneyde iki grup vardır:

Deney grubu: Üzerinde araştırma yapılan, şartlarında değişiklik yapılan gruptur.

Kontrol grubu: Karşılaştırma yapmak için şartlarında herhangi bir değişiklik yapılmayan gruptur.

Korelasyonel Yöntemler

İki ya da daha çok değişkenler arasındaki ilişkiyi araştıran korelasyonel çalışmalardır. Korelasyon, iki değişken arasındaki karşılıklı ilişki anlamına gelir. Örneğin okulda matematik dersinden kız veya erkek öğrenciler mi daha başarılıdır. Korelasyon kat sayısı bir ise olumlu ilişkiden (zekâ ile cinsiyet); korelasyon kat sayısı (-1) ise negatif ilişkiden söz edilir. Korelasyon kat sayısı sıfır ise korelasyon yok demektir.

Psikoloji araştırmalarından elde edilen verilerin büyük bir kısmı sayısal verilere dayanır. Bu bilgilerin ne anlama geldiğini ve bunlardan ne şekilde geçerli sonuçlar çıkarılabileceğini bilmek gerekir. İstatistiksel yöntemler, bu amaçla kullanılır. İstatistik, sayı ile belirtilen verilerin elde edilmesinde, sınıflandırılmasında ve sunulmasında kullanılan bir yöntemdir.