Din Psikolojisinin Amacı, Önemi ve Pratik Yararları
Pozitif bilimlerin en ayırıcı niteliklerinden biri, olgu ve olayları oldukları gibi tanımlama ve tahlil etme prensibine bağlı hareket etmektir.
Bu nitelik, aynı zamanda bilimlerin temel amaç ve ilkelerini belirler. Buna göre “psikolojinin temel amacı, çeşitli uyarıcılarla güdülenmiş insanın ‘nasıl’ ve ‘niçin’ davranışta bulunduğunu araştırmak; psikolojik olayların bağlı olduğu esasları tarafsız bir yaklaşımla ortaya koymaya çalışmaktır.” (Baymur, 1994: 2-3). Böylece insanı daha iyi anlama, onun daha olumlu yönde gelişmesinde bilimsel katkı sağlama imkânı artmış olur.
Aynı çerçevede “Din psikolojisinin amacı da, olumlu-olumsuz, samimiyüzeysel, güçlü-zayıf… din ile herhangi bir şekilde ilişkili olan insanın ‘nasıl’ ve ‘niçin’ davranışta bulunduğunu din psikolojik bakış açısıyla araştırmaktır.”
İnsanın dinî hayatını bütün genişliği, derinliği ve bağlantıları içerisinde incelemek, din psikolojisinin hedef alanını teşkil eder (Peker, 2008: 34). Bu bağlamda din psikoloğu, dinî hayatın doğuşuna ve gelişmesinde etkili olan iç ve dış faktörleri ve bu faktörler arasındaki muhtemel ilişkileri tahlil etmeyi; dindarın kişisel/subjektif dinî hayatıyla ilgili mümkün olduğunca objektif/tarafsız bulgulara ulaşmayı, bilimsel tutum gereği olarak amaç edinir.
Din psikolojisi, gerek bireyin kendi dinî hayatının temel dinamiklerini tanımasında ve gerekse kendi dışındaki sosyal çevrede mevcut dinî yapı ve ilişkileri algılamasında sağladığı çok yönlü bilgi ve uygulama desteği açısından büyük bir önem arz eder. Aynı şekilde bu bilim dalı, din eksenli mesleklerin icra edilmesinde sunduğu tanılama ve metodik destekle de önemli bir hizmet görür (Kayıklık, 2011: 28-34).
Bu hususlar üzerinde kısaca durmakta yarar vardır:
Her şeyden önce din psikolojisi, “din ile ilişkim nedir”, “nasıl bir dindarım”, “dindarlığımın kaynakları, kalitesi ve düzeyi nedir?” gibi çoğaltılması mümkün öze dönük sorularla kişisel dindarlığın nicelik ve niteliği hakkında fikir edinilmesinde yardımcı olur.
Din psikolojisi aracılığıyla dinî yaşayışın temel kaynakları, dinamikleri ve gelişim nitelikleri hakkında bilgi sahibi olan birey, kendi dinî duygu, düşünce, tutum ve davranışlarını daha doğru ve sağlıklı bir şekilde anlayabilir. Dolayısıyla daha bilinçli bir dindarlık biçimi geliştirebilir (Bkz. Yavuz, 1988: 254).
Örneğin, din psikolojisinin önemli konularından biri olarak dinî güdülerle ilgili yeterli bilgiye sahip olan dindar, yaptığı dua ve ya ibadeti gerçekten dinî inancının bir gereği olarak mı yaptığını; yoksa onun aracılığıyla dünyevi bir menfaate ulaşmak ya da cezadan kurtulmak amacıyla mı yaptığını daha gerçekçi bir şekilde anlayabilir (Kayıklık, 2011: 29).
Bu örnekte işaret edildiği gibi din psikolojisi bilgisi, bireye kendi dinî inanç ve değerlerini amaç ya da araç olarak kullanıp kullanmadığı hakkında bilinçli bir değerlendirme imkânı sağlar.
Bunun dışında ayrıca o, doğuştan nasıl bir dinî kapasiteyle geldiğini; çocukluktan bulunduğu gelişim dönemine kadar nasıl bir dinî hazır oluş ve yapılanmadan geçtiğini; kişilik, benlik ve kimlik gelişiminde dinin ne tür katkılar sağladığını; yaşadığı sıra dışı tecrübelerin din ile ne kadar ilişkili olduğunu bilimsel bir bağlamda daha doğru kavrayabilir.
Din psikolojisi, aile içi ilişkilerin düzenlenmesinde tanıma, açıklama ve denetleme açısından önemli bir hizmet görür.
Özellikle dindarlık bağlamlı ebeveynçocuk ilişkisinde, önemi daha da artar.
Çocuğun veya ergenin dinî gelişim sürecinin zihinsel ve psiko-sosyal temelleri, dinî hazır oluş, dinî gelişim aşamaları, dinî aydınlanma, dinî kriz ve dine dönüş gibi pek çok konuda din psikolojisi, yetişkinlere önemli bilgiler sağlar (Kayıklık, 2011: 33). Bu bilgilerin farkında olan anne-babalar, çocuklarıyla ilgili gerek dinî fırsatları değerlendirme ve gerekse muhtemel dinî krizleri önleme ya da çözme yönelişlerinde daha doğru ve tutarlı tutumlar geliştirebilirler.
Din psikolojisi, özellikle ilahiyat ve din merkezli mesleklerde görev yapan hizmet gruplarına sağladığı pratik yararlar açısından da özel bir anlam taşır (Certel, 2003: 35; Kayıklık, 2011: 30-34). Çalışma alanları geniş olan ilahiyat fakültesi mezunları, lisans süresince aldıkları din psikolojisi bilgi ve formasyonuyla muhataplarına daha kaliteli ve işlevsel bir hizmet verebilirler.
Din Psikolojisinin Önemi ve Pratik Yararları
Gerek meslek dersleri öğretmeni ya da Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeni olarak Milli Eğitim Bakanlığına bağlı kurumlarda hizmet veren eğitimcilerin gerekse müftü, vaiz, murakıp, imam-hatip ya da müezzin olarak. Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı kurumlarda görevlerini sürdüren din görevlilerinin muhataplarıyla etkili iletişim kurma, doğru bilgi aktarma ve meslek ilkelerine uygun davranış biçimi geliştirme çabalarında din psikolojisinden yararlanabilecekleri pek çok imkân söz konusudur.
Diğer taraftan din psikolojisi, insanı anlama amacı güden ve bu amaç uğruna çeşitli araştırmalar yürüten başta psikoloji olmak üzere tüm “sosyal bilimler” için önemli bir referans kaynağıdır. Zira insanın ruhsal ve toplumsal hayatını düzenleyen en önemli olgulardan birisi de dindir.
Din ile olan güçlü ilişkisini hesaba katmayan disiplinlerin, insanı anlama çabasında tatminkâr bir başarıya ulaşması son derece zordur. Son olarak din psikolojisi, aynı etkinlik alanında farklı çalışmalar sürdüren din eğitimi, din sosyolojisi, din felsefesi, dinler tarihi gibi “din bilimleri” için; aynı şekilde kelam, hadis, tefsir, fıkıh gibi insan davranışlarının nasıl olması gerektiğiyle ilgili hükümler koyan ve yorumlar üreten “ilahiyat ilimleri” için önemli bir veri kaynağı teşkil eder.
İlahiyat ilimlerinin başarısı, ilahî mesajın muhatabı olan insan ruhunun dinî boyutunu tanımaya bağlıdır. Zira Kuran ve hadislerin muhtevasında, insan davranışlarıyla doğrudan ilgili pek çok konu işlenmektedir.