Bellek Nedir? Bellek Türleri Nelerdir?
Öğrenilen bilgilerin saklanması ve gerektiğinde geri çağrılması yetisine bellek denir. Bellek öğrenmenin ve öğrenilen şeyleri biriktirmenin on koşuludur. Bellek sayesinde insanlık, zengin bir bilgi birikimini nesilden nesile aktarmaktadır.
Platon, belleği anıların kalıbının çıkarıldığı balmumu tabletlere benzetir. Bugün tabletlerin yerini kitaplar ve bilgisayarlar almıştır. Kütüphanelerde ve bilgisayarlarda depolama işlemi belli bir sisteme göre yapıldığı için istenen şeyi bulmak daha kolay olur.
Bellekte de buna benzer bir sistem mevcuttur. Ad, adres, okulda öğrenilenler hatta bilgisayarın nasıl kullanılacağı bellek sayesinde hatırlanır. İnsan, bilgi işleme sürecinde çeşitli bellek türlerini kullanır.
Duyumsal Bellek
Belleğin başlangıç aşamasını oluşturur. Duyu organlarına cevreden gelen bilgileri alan ve çok kısa bir sure saklayan bellektir. Örneğin dışarıdan gelen korna sesi çok kısa bir sure kulakta yankılanır ve kaybolur. Duyumsal belleğe gelen bu bilgi dikkat çeker ve ilgi uyandırırsa kısa sureli belleğe aktarılır. Duyumsal belleğin özellikleri aşağıda belirtilmiştir.
- çok kısa surelidir. Bilgileri en fazla bir saniye saklar.
- Kapasitesi sınırsızdır.
- Cevreden alınan uyarıcıların birebir kopyasıdır.
Kısa Süreli Bellek
Duyusal kayıtta var olan bilgileri kısa sureliğine tutan, anlamlandıran, düzenleyen, zenginleştiren ya da duyusal bilgilerin üzerine eklemeler yapan yani aktif olan bellektir. Bu yüzden çalışma belleği ya da işleyen bellek olarak da bilinir. Bazı psikologlar çalışma belleğini kısa sureli bellekteki bilgileri işleyen ayrı bir bellek türü olarak sınıflandırır. Bu psikologlara göre örneğin bir tercümanın söylenen cümleleri kısa sureliğine belleğinde tutması kısa sureli belleğin işidir. Çalışma belleği ise anında işitilen kelimeleri anlamlandırır ve karşı tarafa aktarır.
Kısa sureli bellek yaşamdaki her küçük ayrıntıyı saklayamaz. Sadece dikkat edilip seçilen bilgileri uzun sureli belleğe aktarmak üzere kısa bir sure tutar. Bunun dışındaki her şey bir daha hatırlanmamak üzere kısa sureli bellekten silinir. Kısa sureli belleğin özellikleri aşağıda belirtilmiştir. • Bilgileri en fazla 20-30 saniye saklar.
- Kapasitesi sınırlıdır. 5 veya en fazla 9 öğe hatırlanır.
- Kısa sureli bellekte bir bilgi unutulmuşsa geri gelmez.
- Genelde bilgiler görsel ve işitsel olarak depolanır.
Uzun Süreli Bellek
Uzun sureli bellek, yeni gelen bilgilerin eskilerle ilişkilendirilerek saklandığı yerdir. Uzun sureli bellekteki bilgilerin hatırlanması kısa sureli bellekteki kadar kolay değildir. Bu yüzden bilgilerin uzun sureli bellekte saklanma biçimi çok önemlidir. Düzenli ve etkili bir biçimde saklanan bilgilerin istenildiğinde geri çağrılması yani hatırlanması daha kolay olur. Uzun sureli belleğin özellikleri aşağıda belirtilmiştir.
- Bilgileri 30 saniyeden başlayarak omur boyu saklayabilir.
- Pasiftir, bilgiyi depolamaya yarar.
- Kapasitesi çok geniştir, istenilen uzunlukta ve miktarda bilgiyi depolayabilir.
- Uzun sureli bellekte bilgiler kaybolmaz ancak bilgileri geri çağırmada (hatırlamada) zorluklar yaşanabilir.
Uzun süreli bellek üçe ayrılır.
İşlemsel (Prosedürel ) Bellek
Bir işlemin nasıl yapıldığıyla ilgili bilgilerin bulunduğu bellektir. Tekrar ederek, yaparak kazanılır. Bisiklete binmek,on parmak klavye kullanmak, dans etmek gibi psikomotor beceriler bu bellek içindedir.
Bu bellek, bilinçli olarak geri çağrılamayan ancak ihtiyaç halinde otomatik olarak ortaya çıkan bilgileri kapsar. Prosedürel bellekte bir işi yapmak, o işi sözel olarak anlatmaktan daha kolaydır. Örneğin bir müzik aletini çalmak, nasıl çalındığını anlatmaktan daha kolaydır.
Prosedürel bellekteki bilgiler kolay kolay unutulmaz. Uzun sure kullanılmayan bu bilgiler zayıflar ancak birkaç tekrardan sonra hatırlanır. Uzun sure bisiklete binmeyen biri önce bisikleti sürmekte biraz zorlanır fakat bir iki denemeden sonra artık zorluk çekmez.
Anlamsal (Semantik) Bellek
Bilginin anlamlı hale gelmesini sağlayan bellektir. Anlamsal bellek okul başarısı için önemlidir çünkü akademik bilgiler, kavramlar, olgular bu bellekte saklanır.
Anısal (Epizodik) Bellek
Kişisel yaşantıların depolandığı, otobiyografik bilgilerin bulunduğu bellektir. Bu bellekte genellikle önemli olan anılar saklanır çünkü sürekli tekrarlanan olağan olayların saklanması ve hatırlanması daha zordur. Anısal bellek anlamsal belleğe göre daha güçlüdür.