Öğrenmenin Tanımı – Öğrenme Nedir? – Psikolojide Öğrenme
Öğrenme nedir ve psikolojide öğrenme türleri nelerdir? Bu makalede, öğrenmenin tanımı ve klasik, edimsel, gözlemsel öğrenme gibi psikolojideki öğrenme türlerini inceleyebilirsiniz.
Öğrenme Nedir?
Öğrenme, bir organizmanın deneyim, gözlem ya da çevresel etkileşimler sonucunda davranışlarında veya zihinsel süreçlerinde kalıcı değişikliklerin meydana gelmesidir. Öğrenme nedir sorusuna en temel yanıt, bireyin bilgi ve becerileri edinmesi ve mevcut davranışlarını bu yeni bilgiler doğrultusunda değiştirmesidir. Psikolojik açıdan öğrenme, hem bireyin gelişimini etkileyen hem de toplumsal uyumunu artıran karmaşık bir süreçtir. Bu süreç, yalnızca akademik ya da bilgiye dayalı değildir; duygusal, sosyal ve motor becerilerin gelişimini de kapsar.
Psikolojide Öğrenme Türleri
Psikolojide öğrenme, bireylerin çevresel faktörlerle nasıl etkileşime geçerek yeni davranışlar edindiklerini inceleyen bir bilim dalıdır. Psikolojide öğrenme türleri arasında en bilinen ve araştırılanlar klasik koşullanma, edimsel koşullanma ve gözlemsel öğrenmedir. Bu öğrenme modelleri, bireyin çevresiyle etkileşimi sonucu davranışlarını nasıl şekillendirdiğini ve yeni bilgi kazandığını açıklar.
1. Klasik Koşullanma
Klasik koşullanma, 19. yüzyılın sonlarında Ivan Pavlov tarafından keşfedilen bir öğrenme türüdür. Bu öğrenme modeli, organizmanın doğal tepkiler vermediği bir uyarıcıya maruz kaldığında, bu uyarıcıya tepki vermeyi öğrenmesi üzerine kuruludur. Pavlov, köpekler üzerinde yaptığı deneylerle bu süreci göstermiştir. Deneyde, köpeklere yiyecek verildiğinde tükürük salgıladıkları gözlemlenmiş, ardından zil sesiyle birlikte yiyecek verilmeye başlanmış ve sonunda zil sesi tek başına tükürük salgılanmasına neden olmuştur.
Klasik koşullanmanın unsurları şunlardır:
- Koşulsuz uyarıcı: Doğal tepki oluşturan uyarıcı (yiyecek).
- Koşullu uyarıcı: Öğrenilmiş tepki oluşturan uyarıcı (zil sesi).
- Koşulsuz tepki: Koşulsuz uyarıcıya verilen doğal tepki (tükürük).
- Koşullu tepki: Koşullu uyarıcıya verilen öğrenilmiş tepki.
2. Edimsel Koşullanma
Edimsel koşullanma, bireylerin davranışlarının sonuçlarıyla nasıl pekiştirildiğini ya da bastırıldığını açıklayan bir öğrenme türüdür. Bu model, B.F. Skinner tarafından ortaya atılmıştır ve bireylerin olumlu ya da olumsuz pekiştirme yoluyla davranışlarını nasıl değiştirdiğini açıklar. Skinner, “Skinner kutusu” adı verilen bir deney düzeneği kullanarak, hayvanların belirli bir davranışı gerçekleştirdiğinde (örneğin bir düğmeye basarak) yiyecek ödülü aldığını göstermiştir. Bu şekilde, hayvanlar belirli davranışları pekiştirilmiş olur.
Edimsel koşullanmanın temel kavramları:
- Olumlu pekiştirme: Bir davranışın ödüllendirilerek tekrarlanmasının sağlanması.
- Olumsuz pekiştirme: İstenmeyen bir durumu ortadan kaldırarak davranışın tekrarlanmasını sağlama.
- Ceza: İstenmeyen bir davranışın azalması için olumsuz sonuçların uygulanması.
3. Gözlemsel Öğrenme
Gözlemsel öğrenme, bireylerin çevresindeki diğer bireyleri gözlemleyerek öğrendiği bir süreçtir. Albert Bandura’nın sosyal öğrenme teorisi, gözlemsel öğrenmenin en iyi bilinen modelidir. Bandura’nın Bobo Doll deneyi, çocukların yetişkinlerin saldırgan davranışlarını izleyerek taklit ettiklerini ortaya koymuştur. Gözlemsel öğrenme, sosyal etkileşimlerle edinilen yeni davranışların temelidir ve bireylerin sosyal çevrelerinden nasıl etkilendiğini gösterir.
Gözlemsel öğrenmenin aşamaları:
- Dikkat: Bireyin modeli gözlemlemesi.
- Hatırlama: Gözlemlenen davranışın zihinde saklanması.
- Uygulama: Gözlemlenen davranışın tekrarlanması.
- Pekiştirme: Davranışın sonuçlarına göre pekiştirilmesi ya da engellenmesi.
Pekiştirme ve Ceza ile Öğrenme
Pekiştirme ve ceza, öğrenme sürecinde önemli bir rol oynar ve özellikle edimsel koşullanma modelinde kritik bir yere sahiptir. Olumlu pekiştirme, ödüllerle davranışları güçlendirme anlamına gelirken, olumsuz pekiştirme ise bireyin hoş olmayan bir durumdan kaçınmak için belirli davranışları tekrarlamasıyla gerçekleşir. Ceza ise istenmeyen davranışları azaltmak amacıyla kullanılır, ancak cezanın etkili olması her zaman garanti değildir ve bazen olumsuz sonuçlar doğurabilir.
Öğrenme süreçlerinde kullanılan bazı pekiştirme ve ceza teknikleri şunlardır:
- Pozitif pekiştirme: İyi davranışları ödüllendirerek tekrarlamayı sağlamak.
- Negatif pekiştirme: Olumsuz bir durumu ortadan kaldırarak istenen davranışı güçlendirmek.
- Pozitif ceza: Olumsuz davranışın sonucunda bireye rahatsızlık verici bir durum yaratmak.
- Negatif ceza: İyi bir durumu ortadan kaldırarak istenmeyen davranışı engellemek.
Sonuç
Öğrenme, insan hayatının her alanında karşılaşılan ve hayat boyu devam eden bir süreçtir. Öğrenme nedir sorusu, bireyin çevresel etkileşimler sonucunda bilgi ve beceriler edinmesi ve bu doğrultuda davranışlarını değiştirmesi olarak yanıtlanabilir. Psikolojide öğrenme türleri ise, bireylerin farklı yollardan nasıl öğrendiğini açıklayan klasik koşullanma, edimsel koşullanma ve gözlemsel öğrenme modellerine dayanır. Bu süreçler, bireylerin davranışlarını şekillendirir ve onların toplumsal uyumunu artırır.
Öğrenmenin çeşitli türlerini anlamak, bireylerin hayatlarında daha etkili öğrenme stratejileri geliştirmelerine yardımcı olabilir. Pekiştirme ve ceza gibi faktörlerin doğru kullanımı, öğrenmenin kalıcı ve etkili olmasını sağlar. Bu nedenle öğrenme süreçlerinin bilinçli bir şekilde desteklenmesi, hem bireylerin kişisel gelişimi hem de toplumsal başarıları için kritik bir rol oynar.

Öğrenmenin Tanımı – Öğrenme Nedir? – Psikolojide Öğrenme