Farkına Varmadan Öğrenme Nedir? Psikolojide Örtük – Gizil Öğrenme

Farkına varmadan öğrenme nedir ve psikolojide nasıl ele alınır? Bu makalede, gizil öğrenme ya da örtük öğrenme süreçleri ve bu öğrenme türünün özellikleri hakkında bilgi edinebilirsiniz.

Farkına Varmadan Öğrenme Nedir?

Farkına varmadan öğrenme, bireyin bir şey öğrenmeye yönelik özel bir çaba sarf etmeksizin, bilinçli bir farkındalık olmadan bilgi ve beceri kazandığı süreçtir. Bu süreç, genellikle doğal yaşam deneyimleri sırasında gerçekleşir ve öğrenilen bilgi ya da beceri ancak daha sonra ihtiyaç duyulduğunda kendini gösterir. Farkına varmadan öğrenme nedir sorusuna verilecek en uygun yanıt, bireyin aktif öğrenme niyeti olmadan, çevresiyle etkileşim halinde bilgi biriktirmesi ve bu bilgiyi beklenmedik bir şekilde kullanmasıdır.

Bu tür öğrenme, özellikle psikoloji ve eğitim bilimlerinde “gizil öğrenme” ya da “örtük öğrenme” olarak da adlandırılır. Gizil öğrenme, bireyin öğrendiğinin farkında olmadan bilgi topladığı ve bu bilgiyi daha sonra bilinçli bir şekilde kullanabildiği bir öğrenme türüdür.

Psikolojide Örtük (Gizil) Öğrenme

Psikolojide örtük öğrenme, bireyin çevresel ipuçları ya da deneyimler yoluyla bilgi kazandığı, ancak bu bilginin başlangıçta farkına varmadığı bir öğrenme sürecini tanımlar. Bu öğrenme türü, daha sonra bilinçli ya da amaçlı bir şekilde kullanılabilir. Gizil öğrenme, kişinin dikkatini özel olarak bilgi edinmeye vermemiş olmasına rağmen, zihinsel süreçlerin arka planda öğrenme gerçekleştirdiğini gösterir.

Örtük öğrenme, klasik ya da edimsel koşullanmadan farklı olarak, belirgin bir pekiştirme veya ödül-ceza mekanizmasına dayanmayan bir süreçtir. Bu tür öğrenme, özellikle karmaşık beceriler ve bilgi türleri için önemli bir rol oynar. Örneğin, bir dil öğrenirken farkına varmadan dilin gramer kurallarını kavrayabiliriz, ancak bu kuralları bilinçli bir şekilde öğrenmek için özel bir çaba göstermemiş olabiliriz.

1. Gizil Öğrenme ve Tolman’ın Deneyleri

Gizil öğrenme terimi, Amerikalı psikolog Edward Tolman tarafından ortaya atılmıştır. Tolman, farelerle yaptığı deneylerde gizil öğrenmenin varlığını kanıtlamıştır. Fareler, bir labirentte dolaşırken yiyecek bulmak için yollarını bulmayı öğrenmişlerdir. Ancak farelerin labirentte gezinirken yiyecek olmadan da labirenti öğrendikleri gözlemlenmiştir. Bu durum, farelerin bilinçli bir şekilde öğrenmeden, labirenti gizil olarak kavradıklarını göstermektedir. Yani yiyecek verilmeden önce labirenti dolaşmalarına rağmen, ödül aldıklarında bu öğrenmeyi sergilemişlerdir.

Tolman’ın deneyleri, gizil öğrenmenin bilinçli bir süreç olmadan gerçekleştiğini ve bireylerin farkında olmadan bilgi biriktirdiğini göstermiştir.

2. Farkına Varmadan Öğrenmenin Özellikleri

Farkına varmadan öğrenmenin ya da örtük öğrenmenin bazı önemli özellikleri şunlardır:

• Bilinçsiz süreç: Öğrenen kişi, öğrenme sürecinde özel bir çaba göstermez ya da farkında değildir.
• Beklenmedik kullanım: Öğrenilen bilgi, ihtiyaç duyulduğunda ya da uygun bir durumda bilinçli olarak ortaya çıkar.
• Çevresel etkileşimler: Çevresel ipuçları, bireyin bilgi toplamasında ve öğrenmesinde önemli bir rol oynar.
• Ödül-ceza mekanizması olmadan öğrenme: Klasik öğrenme teorilerinden farklı olarak, gizil öğrenme doğrudan bir pekiştirme mekanizması gerektirmez.

3. Örtük Öğrenme ve Günlük Hayattaki Örnekler

Gizil öğrenme, günlük hayatta sıkça karşılaştığımız bir süreçtir ve çoğu zaman farkında bile olmadan çeşitli beceriler öğreniriz. İşte günlük yaşamdan bazı gizil öğrenme örnekleri:

• Dil öğrenimi: Küçük çocuklar, etraflarındaki kişilerin konuşmalarını dinleyerek, dilin kurallarını farkında olmadan öğrenirler. Zamanla, bu kurallar bilinçsiz bir şekilde kavranır ve konuşma yetisi geliştirilir.
• Yol bulma: Sıkça geçtiğimiz bir yolda, belirli yerlere nasıl gideceğimizi öğreniriz. Ancak, bu yolları ilk kez öğrenmeye çalıştığımızın farkında olmayabiliriz.
• Sosyal davranışlar: Çevremizdeki insanları gözlemleyerek sosyal kuralları öğreniriz. Bu süreç genellikle bilinçsiz olarak gerçekleşir, ancak toplum içinde nasıl davranmamız gerektiğini gizil olarak öğrenmiş oluruz.

Örtük Öğrenme ve Eğitim

Örtük öğrenme, yalnızca psikolojik bir fenomen olmakla kalmaz, aynı zamanda eğitimde de önemli bir rol oynar. Eğitim ortamında öğrenciler, bilinçli olarak bilgi edinmeye çalışırken, birçok bilgiyi farkında olmadan da öğrenirler. Bu durum, öğrencilerin pasif bir şekilde sadece gözlem yaparak ya da etkileşimde bulunarak öğrendiklerini gösterir.

Eğitimde farkına varmadan öğrenmenin etkili olabilmesi için öğretmenlerin ve eğitimcilerin bazı stratejiler kullanmaları faydalıdır:

• Örnek olaylar ve model davranışlar: Öğrenciler, öğretmenlerinin ya da sınıf arkadaşlarının davranışlarını gözlemleyerek sosyal ve akademik becerileri farkında olmadan öğrenebilirler.
• Zengin öğrenme ortamları: Öğrencilere etkileşimli, çeşitli ve uyaranlarla dolu öğrenme ortamları sunmak, örtük öğrenmenin gerçekleşmesini kolaylaştırır.
• Pasif öğrenme fırsatları: Öğrencilere, doğrudan öğretme amacı taşımayan etkinlikler sunarak örtük öğrenme süreçlerini tetiklemek mümkündür. Örneğin, grup çalışmaları, oyunlar ya da simülasyonlar bu süreçte etkili olabilir.

Örtük Öğrenmenin Beyinle İlişkisi

Beynin öğrenme süreçlerindeki rolü oldukça karmaşıktır ve örtük öğrenme de bu süreçlerin bir parçasıdır. Beyinde özellikle hipokampus ve bazal ganglion adı verilen bölgeler, örtük öğrenme ile ilişkilidir. Hipokampus, bilgilerin depolanması ve hafızaya alınmasında önemli bir rol oynarken, bazal ganglion ise motor öğrenme ve alışkanlıkların edinilmesi süreçlerine katkıda bulunur.

Gizil öğrenme sürecinde, bireyin bilinçli bir çaba göstermeden bilgi edinmesi, bu beyin bölgelerinin otomatik olarak çalıştığını gösterir. Bu öğrenme türü, bilinçli öğrenme süreçlerinden daha hızlı ve çabasızdır, bu da bireyin doğal yaşam deneyimleri sırasında pek çok bilgi biriktirmesine olanak tanır.

Sonuç

Farkına varmadan öğrenme nedir sorusuna, bireyin bilinçli bir çaba göstermeksizin bilgi ve beceri kazandığı bir öğrenme sürecidir şeklinde yanıt verebiliriz. Psikolojide örtük öğrenme olarak da bilinen bu öğrenme türü, çevresel ipuçları ve deneyimler yoluyla bilgi toplama sürecidir. Edward Tolman’ın gizil öğrenme deneyleri, bu öğrenme türünün varlığını ortaya koymuş ve bu süreçte bireylerin pekiştirme olmadan da bilgi kazandığını göstermiştir.

Örtük öğrenme, günlük yaşamda sıkça karşılaştığımız bir olgudur ve dil öğrenme, sosyal davranışlar gibi alanlarda kendini gösterir. Eğitimde de farkına varmadan öğrenme, öğrencilerin pasif gözlem ve etkileşim yoluyla bilgi edinmelerini sağlayan önemli bir araçtır. Sonuç olarak, bireylerin öğrenme süreçlerinin sadece bilinçli çabalarla sınırlı olmadığını ve örtük öğrenmenin bu süreçlerde önemli bir rol oynadığını söyleyebiliriz.

Farkına Varmadan (Örtük-Gizil)Öğrenme