Psikolojide Problem Çözme ve Problem Çözme Yöntemleri

Düşünmenin, karşılaşılan bir problemi zihinde çözebilme gücü olarak da tanımlanabileceğini daha önce ifade etmiştik. Problem, hakkında araştırma yapılacak, üzerinde düşünülecek, tartışılacak çözümlenmemiş bir sorundur.

Problem denince akla sadece matematik problemleri gelmemelidir. Hayatta duygusal, ekonomik, bedensel bir dizi problemler vardır.

Bazı problemler basit işlem ve eylemlerle, bazıları akıl yürütme yoluyla, bazıları da yeniden öğrenilecek bilgi ve becerilerle çözülürken, bazı problemler duygusal olgunluğu, bazı problemler ise olaylara yeni bir algılama açısından bakmayı gerektirir.

Problem çözme, kişinin kendisini hedefine ulaştıracak araç ve davranışları seçmesi, kullanması ve böylece karşısına çıkan engelleri aşma sürecidir.

Problem Çözme Yöntemleri

Deneme-yanılma

“Boş durma, sürekli uğraş, çabala, belki bu çabalardan biri seni sonuca götürür” anlayışı ile yapılan deneme – yanılma yönteminde zihinsel süreçlere, planlamaya gerek duyulmaz. Bir araba tamircisinin arabadaki arızayı bulmak ve onarmak için böyle bir yol izlemesi gibi.

Öfke ve Saldırganlık

Problem çözmede kullanılan stratejilerden biri de öfke ve saldırganlıktır ancak bu yöntem olgun ve uygar kişilerin problem çözme şekli değildir. Daha çok bebeklerin ve küçük çocukların başvurduğu bu yöntem problemin çözülmesini sağlamadığı gibi, başka problemlere de yol açmaktadır.

Mekanik çözüm (ezbercilik)

Bir problemi çözmeye niyet etmişsek çözümle ilgili bazı tahminlerde bulunuruz. Tahminler geçmiş yaşantılara dayanır. Eğer yeni problem, önce çözülenlere benziyorsa bu yolla problem kolaylıkla çözülebilir. Bu da pek çok durumda emek ve zaman kaybını önler ancak geçmişte sonuç vermeyen çözümleri tekrar kullanmak çözüme gitmeyi zorlaştıracağından sorunları hep alışılan biçimde çözmekte ısrar edilmemelidir.

Matematik öğretmeni konuyu işledikten sonra tahtaya bir problem yazar ve sınıfa bu problemin çözülemediğini söyler. O sırada dersi dinlemeyen bir öğrenci, öğretmenin tahtaya yazdığı problemi ev ödevi sanarak defterine geçirir ve evde çözüm için uzun süre uğraşır. Dersi dinlemediği için problemi çözemediğini düşünerek sabaha kadar problem üzerine yoğunlaşır ve sonunda çözer. Ertesi gün öğretmenine çözümü gösterince öğretmen çok şaşırır çünkü öğrenci o güne kadar çözülemeyen bir problemi çözmüştür.

Bireysel Etkenler

Problem çözme becerisinde bireysel etkenler de rol oynar. Bunlar;

Zihinsel Kurulum: İnsanların daha önceden edindiği belirli şeyleri yapma biçimleri yani alışkanlıkları yeni problemleri de aynı biçimde ele almalarına neden olur. Buna zihinsel kurulum denir ancak kurulumlar problemin başında bireyin düşüncelerini belirli bir doğrultuda yönlendirir ve düşüncenin yanlı olmasına yol açar. Bu nedenle problemi çözemeyebilir hatta problemin çözümüne engel dahi olabilir.

Zekâ: Birey ne kadar zekiyse problem çözmede o kadar başarılıdır. Zira problem çözmek için olaylar arasında ilişkiler kurmak zekâ ve kavrama gücünü gerektirir.

İşleve takılma: Bir tür zihinsel kurulum olan işleve takılma bir nesnenin sadece belirli kullanımlarını görebilme eğilimidir. Nesnelerin farklı bir işlev için kullanılmalarını gerektiren bir problemle karşılaşınca bu yeni işlevi fark etmekte güçlük çekeriz. Örneğin, bıçağı kesmek için kullanırız. Bu da bizi, onu tornavida olarak kullanmaktan alıkoyar.

Güdülenme: Problem çözebilmek için çözümü merak etmek, amaca ulaşmayı engelleyen unsurları ortadan kaldırmayı istemek gerekir. Bu nedenle güdülenme problem çözmeyi kolaylaştırır.