Psikolojide Hatırlama, Tanıma, Unutma Nedir? Nedenleri Nelerdir?
Hatırlama, uzun süreli bellekte yer alan bilgilerin zihinde tekrar canlanarak bilinç düzeyine gelmesidir.
İlkokul dönemlerindeki okul numarasını hatırlama buna örnektir. Hatırlama ile çağrışım farklı kavramlardır. Çağrışım, bir uyarıcı algılandığında onunla ilgili başka şeylerin hatırlanmasıdır. Benzerlik, ardışıklık, zıtlık, zamanda ve mekânda yakınlık, çağrışımı kolaylaştıran etkenlerdir.
Tanıma, daha önce öğrenilenlerin, yeniden karşılaşınca farkına varmadır. Tanıma, belleğin, hatırlamadan daha ilkel bir işlevidir ve hatırlamadan daha kolaydır.
Çoktan seçmeli sınavda doğru cevabı bulmak tanımadır. Klasik (sorucevap) biçimindeki sınavlarda sorulara verilen cevaplar hatırlamadır.
Unutma ve Nedenleri
Unutma, önceden öğrenmiş olduğumuz bilgilerin zaman içinde bellekten silinmesi, kaybolmasıdır. İnsan, hayatı boyunca öğrendiği bilgileri hafızasında tutamaz. Yeniler öğrenilirken eskiler unutulmaya başlanır.
Öğrendikten sonra zihnin uyarıcılara kapalı tutulması unutmayı azalttığından uykuda unutma en azdır. Öğrenilenlerin sık sık pekiştirilmesi unutmayı azaltır. Unutmanın nasıl gerçekleştiği tam olarak bilinmemektedir.
Ancak, yapılan araştırmalar unutma üzerinde birçok faktörün etkisi olduğunu ortaya koymuştur. Bu faktörler şunlardır:
Kullanılmama yüzünden silinme: Bilgilerin uzun süre kullanılmaması unutmaya neden olur. Bilginin unutulmaması için sık sık tekrarlanması ve kullanılması gerekir. Kullanılmadığında bellekten silinir (örneğin emekli olan bir hakemin zaman içinde oyun kurallarını unutması gibi).
Bastırma (bilinçaltına atma): Hatırlandıkça üzüntü, rahatsızlık veren anı, kişi ve bilgilerin bilinçaltına atılarak unutulmasıdır. Böylece birey rahatsız edici durumdan kurtulmuş olur (uçaktan korkan bir yolcunun, uçağın kalkış saatini unutması gibi).
Ket vurma (bozucu etki): Önceden öğrenilen bilgilerin yeni öğrenilenleri; yeni öğrenilen bilgilerin de eski öğrenilenleri olumsuz etkilemesine denir. Bu da iki şekilde gerçekleşir:
ileriye ket vurma: Önceki öğrenilmiş olan bilgilerin sonradan öğrenilmiş olan bilgileri unutturmasıdır. Eğer yeni öğrenilenler eski öğrenilenlere benziyorsa unutma daha azdır; zıtlık varsa daha çoktur (örneğin eski adresin, yeni adresi unutturması gibi).
Geriye ket vurma: Sonradan öğrenilmiş olan bilgilerin önceden öğrenilmiş olan bilgileri unutturmasıdır (örneğin, yeni telefon numarasının eski telefon numarasını unutturması gibi).
Organik nedenler: Ani şok, yaşlılık, korku, heyecan, ateşli hastalık, beyinde hücre kaybının olması gibi durumlar organizmada unutmaya neden olabilmektedir. Ayrıca beyindeki, belirli bölgelere kan akımındaki aksamalar, alkolizm ve fiziksel nedenler de etkin olabilir.
Unutmayı güçleştiren nedenler
Öğrenmenin yeterli olması,
Öğrenilen bilgilerin anlamlı olması,
Öğrenmeden sonra dinlenilmesi,
Öğrenmeden sonra tekrarlar yapılması,
Belleğin güçlendirilmesi, hatırlamayı kolaylaştırır, unutmayı güçleştirir.
