Kişiliğin Ölçülmesi
Kişilik, sayısız etmenden oluşan kapsamlı bir unsur olduğu için onu, ölçme değerlendirme işi oldukça zordur ancak psikolojide kişilik gibi öznel bir özellik bile artık ölçülebilmektedir.
Kişilik testleri hazırlanırken sosyallik, saldırganlık, sorumluluk ve duygusallık gibi ölçülmek istenen kişilik özellikleri belirlenir, bu özelliklere göre sorular hazırlanır. Sorular birçok kişiye uygulanarak denenir ve sağlam normlar elde edildikten sonra geniş gruplara verilir.
Kişilik testlerinde, zekâ testlerinde olduğu gibi doğru ve yanlış sorular yoktur. Bu testlerle kişilerin çoğunlukla ne yaptıkları veya neyin onlara özgü olduğu belirlenmeye çalışılır.
Kişiliği ölçme yolları şunlardır:
Gözlem ya da görüşme
Testler
Objektif testler
Edwars Kişisel Tercih Envanteri (EKTE), Minesota Çok yönlü Kişilik Envanteri (MMPI) gibi
Projektif testler
Tematik algı testi (T.A.T), Rorschach Mürekkep lekeleri testi gibi
Gözlem ya da görüşme
Bireyin kişiliğini tanımaya yönelik karşılıklı konuşmadır. Sıradan konuşmadan farkı, görüşülen kişinin beden dili, konuşma tarzı gibi verilerden bireyi tanımaya yönelik bir amacının olmasıdır. Bu yöntem genellikle iki ayrı ortamda kullanılır.
Bunlardan birisi, bir kimsenin bir işe uygunluğunu tayin etmek amacıyla yapılan iş görüşmesidir. İkincisi ise görüşmecinin, bir kişiyi yaşantıları hakkında konuşturarak o kişinin duygu ve tutumlarının açığa çıkmasını sağlamaya çalıştığı danışma görüşmesidir. Görüşmenin amacına ulaşılabilmesi için görüşmecinin uzman, aynı zamanda önceden hazırlıklı olması gerekir.
Eğitimde, tıpta, iş hayatında geniş ölçüde kullanılan bu yöntemin zayıf tarafı öznel olmasıdır. Gözlem ya da görüşme sonucu elde edilen izlenimler derecelendirme yolu ile puanlanarak kaydedilir. Puanların toplamından elde edilen sonuçlara göre, kişilik özelliklerine ilişkin bilgiler derecelendirilir ve bireyde hangi özelliğin hangi oranda bulunduğu belirlenir.
Örneğin, kişinin duygusallığı, güvenilirliği, doğruluğu, yalancılığı, bencilliği, yardımseverliğine ilişkin ölçümlerin “çok iyi, iyi, orta, kötü” gibi derecelerle belirlenmesi gibi.
Rorschach mürekkep lekesi testi
Testler
Objektif Testler
Kişinin belli durumlardaki tepkileri ve hisleri hakkında bilgi vermesine dayanan, cevapların seçenekler şeklinde sunulduğu, cevaplayıcının kâğıt üzerinde işaretleme yaptığı testlerdir. Kişilik özellikleri sorulara verilen evet ya da hayır cevaplarıyla değerlendirilir.
Bu nedenle bu testler bireyin kendini gözlemlemesi ilkesine dayanır. Tek bir kişilik boyutunu ölçmek için Allen Edwars tarafından 1964 de hazırlanan “Edwars Kişisel Tercih Envanteri” nin amacı, Murray tarafından 1938’de tanımlanan ve on beş başlık altında toplanan temel ihtiyaçların (özerklik, dayanıklılık, yakınlık, ilgi görmek, düzen gibi) ölçülmesi ve bu ihtiyaçların bireyde önem derecesini saptamaktır.
Bu yolla kişilerin en güçlü ihtiyaçlarını bilmek ve bu ihtiyaçları giderebilecekleri en uygun seçenekleri bulmada bireylere yardımcı olmaktır.
“Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri” ise kişinin toplumsal ve kişisel uyumu, nükteciliği, isim ve yüzleri akılda tutma gücü, ilgi alanı, kaygı ve depresyon düzeyi gibi kişisel özellikleri ölçmede kullanılır. Teste tabi olan kişi her bir maddenin kendisine uygun olup olmadığını düşünerek “bilmiyorum”, “doğru”, “yanlış” cevaplarından birini seçer.
Uyaran belirsiz olmadığı ve kişinin teste verebileceği cevaplar sınırlandırıldığı için MMPI testi kişiliği objektif olarak değerlendiren bir teknik olarak kabul edilir. Genellikle klinik alanda, okullarda, okul öncesi eğitim kurumlarında, iş yerlerinde kullanılmaktadır.
Yazılı testler bireyin soruları anlama ve dürüstçe cevap verme istekliliğine olan güvene dayanır. Bu da yazılı testlerin güvenilirliğini olumsuz yönde etkiler.
Tematik algı testinden bir resim
Projektif Kişilik Test ve Teknikleri
Projektif (yansıtmacı) kişilik test ve teknikleri, psiko dinamik modelde öngörülen projeksiyon (yansıtma) savunma mekanizmasını temel alan bir değerlendirme yöntemidir.
Bu testlerin genel amacı, bireye belirsiz mürekkep lekesi, resim, tamamlanmamış cümleler ya da çizim şeklinde bir uyarıcı vererek onun duygularını, düşüncelerini ve fikirlerini cevaplarına yansıtmasını sağlamaktır.
Objektif testlerin aksine “evet”, “hayır” şeklinde sınırlı cevaplar yerine tam bir özgürlük vardır. Birey istediği cevabı verebilir. Dolaylı bir ölçme aracı olan Projektif testler kişiliği tüm yanları ile ve bütün olarak değerlendirmeye yöneliktir.
Projektif testler uyarıcının çeşidine, testin işlevine ve değerlendirme biçimine göre çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir.
Bunlardan H.Rorschach (Roşah, 1884- 1922) tarafından geliştirilen “Rorschach Testi” oldukça karışık mürekkep lekeleri ile yapılmış 10 karttan oluşur. Deneğe, belli bir sürede bütün kartlara tek tek bakması ve bunu yorumlaması söylenir. Bu yolla bireyin kendi düşüncelerini yorumlarına yansıtacağı kabul edilir.
H.A. Murray (1893- 1988) tarafından geliştirilen “Tematik Algı Testi” (T.A.T) 30 siyah-beyaz resim ile boş bir kartondan oluşmaktadır. Resimler somut ve ayrıntıyı gösterecek şekilde değil, hayal gücünü harekete geçirebilecek şekilde silik, kapalı ve sembolik olarak hazırlanmıştır.
Bireyin bunlarla ilgili hikâye anlatması istenir. Bireyin anlattığı hikâye çözümlenerek bireyin ihtiyaçları, kompleksleri, duyguları, kişisel ilişkilerde ortaya çıkan sorunlarla başa çıkma tarzları açığa çıkarılmaya çalışılır.
Yukarda sözünü ettiğimiz kişiliği ölçme yolları, kişilik hakkında ipuçları verebilir ama hiçbiri kişiliği %100 ölçemez. Bu bakımdan testler, yararlı ama yetersiz araçlardır. Test sonuçları başka yollarla elde edilen bulgularla desteklenirse ancak o zaman yanılma olasılığı azalır ya da ortadan kalkar.
