Katılım ve Çevrenin Psikolojik Süreçlere ve Davranışlara Etkisi Nedir?
Kalıtımın ve çevresel faktorlerin davranışlar uzerindeki etkisi psikolojide merak edilen ve araştırılan bir konudur.
Edinilmiş donanım olarak adlandırılan çevre, organizmanın ilişki kurduğu varlıklar ve ortamın tumudur. Organizma bu çevre içinde doğar, buyur; çevreden aldığı etkilere tepki göstererek varlığını surdurur. Doğum öncesi çevre, insanın anne karnında gecirdiği yaklaşık dokuz ay on gunluk süreyi kapsar.
Yaşanılan bolge, şehir, iklim koşulları, ev, okul ve gidilen diğer mekanların dekorasyonu, bu ortamlardaki renk, ışık, basınc gibi özellikler fiziksel çevreyi oluşturur. İnsanlar arası etkileşimden doğan, toplumsal olay ve olgulardan oluşan çevre ise sosyal çevredir. Orf, adet, gelenek ve görenekler bireyin kültürel çevresini oluşturur.
Doğuştan donanım olarak adlandırılan kalıtım, anne babadan gelen genetik özelliklerin Çocuğa aktarılmasıdır. Kalıtım denilince göz rengi, kan grubu, sacın kıvırcık veya duz olması gibi fiziksel özellikler ile yetenek, mizac (huy) gibi psikolojik özellikler akla gelir.
Kalıtım ve çevre karşılıklı etkileşim içindedir. Örneğin organizmanın sağlıklı gelişimi için doğum öncesi çevre çok önemlidir. Bu dönemde annenin gecirdiği hastalıklar, içinde bulunduğu çevre, aşırı stres, hava kirliliği gibi olumsuz koşullar, aldığı ilaclar ve zararlı maddeler bebeğin gelişimini dolayısıyla davranışlarını etkiler.
Genetik faktorler de çevreyi şekillendirebilir. Örneğin doğuştan durtusel ve hareketli bir yapıya sahip olan Çocuğun tehlikeli ve sınır tanımayan davranışları anne babanın daha olumsuz tutum sergilemesine neden olabilir.
Psikolojide Katılım ve Çevrenin Psikolojik Süreçlere ve Davranışlara Etkisi
Kalıtım ve çevrenin davranışlara etkilerini araştıran psikoloji, ikiz kardeşler uzerinde yapılan araştırma sonuclarından yararlanarak bu konuda somut bilgilere ulaşmaya calışır.
Özellikle tek yumurta ikizleri aynı genlere sahip oldukları için kalıtım bakımından eşleştirilmiş olur. Boylece aynı çevrede yetişen ikizler incelenerek kalıtımın; farklı çevrede yetişen ikizler incelenerek çevrenin davranışlar uzerindeki etkisi anlaşılmaya calışılır.
Örneğin Horatio H. Newman (Horaşyo Nuvmın) ile arkadaşları, Chicago (Şikago) Universitesinde tek yumurta ikizleri uzerinde araştırmalar ve incelemeler yapmışlardır.
İkizler bebeklik cağında birbirlerinden ayrılmadan önce etraflı tıbbi muayenelerden gecirilmiş, ceşitli psikolojik ve eğitsel testlere tabi tutulmuş ve ikizlerin davranışları dikkatle incelenmiştir.
Farklı ailelere evlatlık olarak verilen ozdeş ikizler yıllar sonra tekrar incelendikleri zaman ikizlerin davranışlarındaki farklılıkların fiziksel özelliklerindeki farklılıklara göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir.
Çevresel koşulları eşitleyip kalıtımın etkisini araştırmak için yapılan deneyler pek başarılı olmamıştır çünkü çevresel faktorleri eşitlemek oldukca guctur. Aynı çevresel koşullar farklı insanları farklı şekilde etkileyebilir. Örneğin ekonomik sıkıntı ceken ve başarılı olan biri “Param yoktu, bu yuzden okumak ve başarılı olmak zorundaydım.” der.
Aynı ekonomik sıkıntıyı cekip başarısız olan biri ise “Param yoktu, bu yuzden okuyamadım ve başarılı olamadım.” diyebilir.
İnsanın çevresini eşitleme gucluğu nedeniyle bazı psikologlar, çevresel koşulları daha kolay eşitleyebilecekleri fare gibi hayvanlar uzerinde deneyler yapmışlardır. Örneğin R.C. Tryon (Tırayon), aynı çevrede yetiştirilen fakat değişik kalıtsal özelliklere sahip fareleri bir labirente koydu. Labirentten çabuk cıkan fareleri kendi aralarında; gec cıkan fareleri ise yine kendi aralarında ciftleştirerek iki ayrı grup oluşturdu. Sonucta labirentten çabuk cıkan farelerin yavrularının da çabuk çıktığını, gec cıkan farelerin ise yavrularının da gec çıktığını gözlemledi.
Böylece farelerin öğrenme yeteneklerinde kalıtımın önemli bir rol oynadığını belirlemiş oldu.
Yapılan araştırmaların sonucuna göre kalıtım, bireyin temel eğilimleri ile davranışın alt ve ust sınırlarını belirler. Çevre koşulları ise alt ve ust sınır arasında davranışın hangi noktada gercekleşeceğini saptar. Modern psikolojiye göre hem kalıtım hem de çevre davranışları etkiler. Bu etki duruma ve davranışın turune göre değişebilir yani görecelidir.
