Bilinçlilik Türleri, Bilinç Düzeyleri Nedir?
Bilinçlilik Türleri
Dikkatli uyanıklık, gevşek uyanıklık gibi bilinc düzeyleri dışında uyku ve rüyalar, hipnoz, meditasyon vb. farklı bilinclilik türleri vardır.
Uyku ve Rüyalar
Uyku bir bilinc düzeyidir. Uyanıklığın gecici olarak kesintiye uğradığı uyku sırasında ses, koku ve dokunma gibi uyarıcılara duyarlılık azalır ancak bu uyarıcılar tamamen ortadan kalkmaz. İnsan ömrünün üçte biri uykuda gecer.
Uyku ve rüyalar uzerine yapılan araştırmalarda laboratuvar ortamında uyutulan deneklerin göz bebeklerinin, uykunun belli dönemlerinde hızlı hareket ettiği görulur. Bu döneme “hızlı göz hareketleri” anlamına gelen İngilizce “rapid eye movement” kelimelerinin baş harflerinden oluşan REM dönemi denir. Bu dönemin dışında kalan döneme NONREM dönemi adı verilir.
Uyku, birbirini takip eden beş dönemden oluşur. İlk dort dönem NONREM, beşinci dönem ise REM dönemidir.
Uyumaya başladıktan sonra girilen NONREM dönemi gittikce derinleşen dort evreden oluşur. NONREM dönemininson evresinin ardından REM dönemi başlar. Uyku sırasında belli aralıklarla bu dongu devam eder. Yaklaşık sekiz saatlik bir uykuda beş kez REM uykusu yaşanır.
NONREM döneminde göz hareketleri, nabız ve kalp atışları yavaşlar. NONREM uykusunun son evresinde vucut sıcaklığı ve beyne giden kan miktarı da belirgin şekilde azalır. NONREM döneminden REM dönemine giren deneklerin nabzı, kalp atışı ve soluk alıp vermeleri hızlanır. Uyurken EEG (elektroensefalogram) denilen makinelere bağlı olan deneklerin beyinlerinde uyanıklıkta görulen beyin dalgaları gözlenir.
Rüyaların buyuk bir bolumu REM uykusunda görulur. Bu dönemde görulen rüyalar genellikle hatırlanır. NONREM uykusunda ise rüya az görulur ve görulen rüyalar genellikle hatırlanmaz.
Uyku butun organizmanın ve özellikle sinir sisteminin dinlenmeye gecmesini sağlar çünkü iyice dinlenemeyen sinir sistemi görevini yapamaz. Buyume hormonu uyku sırasında salgılanır. Uyku ile rüya fizyolojik bir olay ve ihtiyaçtır. Uyku ihtiyaçının karşılanmaması bilişsel ve motor becerilerin performansında duşuş, dikkat ve konsantrasyon eksikliği gibi sorunlara yol acabilir. Bu tur sorunlar REM dönemlerinde uyandırılarak REM uykusu ve rüya görmesi engellenen deneklerde de gözlenir. Bu araştırmalar insanların uyku kadar rüyalara da ihtiyaçı olduğunu gösterir.
Uyku Evreleri
Hipnoz
Hipnoz bireyin dikkatini bir duruma veya nesneye odaklayarak, bedenine ve çevresine olan dikkatini azaltıp bireyi telkine acık hale getirme işlemidir. Hipnoz etkisindeki kişi farklı bir bilinc durumu yaşar ancak telkinin etkisi kişiden kişiye değişir. Hipnozun temel koşulu, kişinin kendi isteğiyle telkine razı olması ve kendini karşısındaki kişinin etkisine bırakmasıdır. Hipnoz esnasında denek uykuya dalmaz, davranışlarını kontrol edebilir yani çevresinin farkındadır. İsterse hipnozu durdurabilir.
Telkine çok yatkın kişilik özelliklerine sahip insanlar bazen kontrolu buyuk ölçüde hipnozu yapan kişiye bırakabilir.
Hipnozda bilinc uyuşmuştur ancak duygular varlığını korur. Hipnoz sırasında zengin hayaller uyanır, gerceklik algısı azalır.
Meditasyon
Meditasyon, birçok kültürde ve dinde uygulanan manevi bir arınma tekniğidir. En yaygın uygulandığı yer olan Doğu kültürlerinde meditasyon dinginlik sağlayan bir teknik olarak kabul edilir. Meditasyonun amacı zihin sakinliğine ve ruhsal dinlenmeye ulaşmaktır. Bu sayede birey kendisi ve çevresiyle barışık olmayı öğrenir. Bedeni uzerinde ruhsal denetim sağlayarak gerginlikten ve kaygıdan kurtulmaya calışır.
