Bellek Nedir?  Psikolojide Bellek Türleri Nelerdir?

Belleğin Tanımı

Bellek, yaşantımızda önemli bir yer tutmaktadır. İnsanın öğrenmesi, alışkanlıklar kazanması bellek sayesinde olur. Bellek olmasaydı, öğrenmenin bir anlamı, hatta belki de öğrenme olmazdı. İnsan karşılaştığı her problemi yeniden çözmek zorunda kalırdı. Bilinçli bir davranışta bulunamaz, düşünemez, bir iradesi de olmazdı.

Bellek, geçmiş yaşantıların, kazanılan bilgi ve becerilerin saklanmasını ve gerektiğinde yeniden canlandırılmasını sağlayan bilişsel bir süreçtir. İnsan elde ettiği bilgilerin bir kısmını kısa bir süre sonra unuturken bir kısmını ömür boyu unutmaz.

Bu durum belleğin farklı özellikleri olmasından kaynaklanmaktadır. Belleğin hiyerarşik bir yapısı vardır. Bu yapıda duyusal, kısa süreli ve uzun süreli bellek sıralaması yer alır.

Duyusal Bellek

Çevredeki uyarıcılar, duyu organları yoluyla sinirleri uyarır. Uyarıcılar ve izleri kısa süre duyu organlarında kalır. Duyusal bellek, duyu organları tarafından kayıt edilen bilgilerin işleme sistemine girmeden önce kısa bir süre tutulduğu bilgi deposudur.

Kapasitesi sınırsızdır. Duyu organlarının getirdiği veriler duyusal bellekte 1-2 saniye civarında kalır ve birey bilginin farkına varmadığından, bilgi anlaşılamaz ve yorumlanamaz. Örneğin, televizyondaki canlı bir görüntünün değiştikten hemen sonra bile gözümüzde canlanmaya devam etmesi, sokakta duyduğumuz bir korna sesinin kesildikten sonra bile bir süre kulağımızda yankılanması gibi.

Duyu verilerinin bu şekilde saklanabilme özelliği bazı kimselerde daha uzun sürelidir. Duyusal bellekteki bilginin anlamlı hâle getirilerek kısa süreli belleğe aktarılmasını sağlayan “dikkat” ve “algı” dır.

Kısa Sureli Bellek

Duyusal kayıttan dikkat ve algı süreçleri sonunda ayrılan bilgi, kısa süreli belleğe geçer. Bilgiyi tutma süresi (2 sn ile 20 dk arasında) ve kapasitesi sınırlı (6, 7 veya 10 rakam hatırlanabilen) olan bellek aşamasıdır. Bilgiler birkaç dakika için görsel ve işitsel olarak depolanır, kullandıktan sonra da artık işe yaramayacağı için saklanmaz.

Örneğin, arayacağımız bir telefon numarasını rehberden bulur arar ve tekrar unuturuz. Bilgilerimizin kısa süreli bellekte daha fazla kalmasını sağlamak için “tekrarlama” ve “gruplama”dan yararlanırız. Örneğin, yeni öğrendiğimiz arkadaşımızın ismini zihnimizde tekrarlayarak belleğimizde kalmasını sağlarız ya da 325652751 gibi bir sayıyı 325 652 751 şeklinde gruplarsak bellekte saklamak daha kolay olur.

Bellek Türleri

Uzun Süreli Bellek

Bilgiyi, beceriyi; saatler, günler, aylar ve yıllarca zihinde tutar ve hatırlamayı sağlar. Öğrencinin bir ders önce öğrendiklerini hatırlaması ile bir gencin çocukluk anılarını hatırlaması uzun süreli belleğe örnektir. Uzun süreli bellek kısa süreli bellekteki bilgilerin anlamlı gruplaşmasından oluşur. Bilgilerin anlamlı hâle gelmesi protein sentezine bağlıdır.

Proteinlerin oluşup hücrelerdeki yerlerini almalarıyla bilgilerin kalıcı olma durumu gerçekleşir. Yaşlılarda protein sentezi azalmış olduğundan, yeni izlenim ve hatıraların eskilerden daha çabuk unutulduğu gözlenir. Bu bellekte bilgiler kullanıldıktan sonra atılmaz, saklanır. Kısa süreli bellek derin olmayan bir havuza, uzun süreli bellek ise okyanusa benzetilebilir. Uzun süreli bellek 3 çeşittir:

Anısal Bellek: Yaşantılarla ilgili bölümdür. Bizde duygusal etki bırakan belirli bir zaman, yer ve olaylarla ilgilidir. Örneğin, yemekte yediklerimiz, özel bir günde giydiğimiz giysi, yaptığımız gezi anısal bellektedir.

Anlamsal Bellek: Uzun süreli belleğin kurallar, genellemeler, kavramlar, sorun çözme becerileri gibi genel bilgilerin yer aldığı bölümdür. Örneğin, İstanbul’un fetih tarihini veya psikolojinin tanımını bilmemiz gibi

Örtük Bellek: Başlangıçta bilerek öğrenilen zamanla otomatikleşen beceriler (yüzme, bisiklete binme gibi), farkında olmadan öğrenilen şeyler ile nedenini bilmediğimiz korkuların bulunduğu bellek türüdür.