Algıyı Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Algı Yanılmaları

Oldukca karmaşık olan algı sürecinde bazen yanlış ya da kusurlu algılamalar olabilir. Bu duruma algı yanılmaları adı verilir. Algı yanılmaları, illuzyon (yanılsama) ve halusinasyon (sanrı) olarak ikiye ayrılır.

İllüzyon (Yanılsama)

Var olan bir nesnenin gercekte olduğundan farklı algılanmasıdır. Yanılsama fiziksel olaylar ya da psikolojik yaşantılardan kaynaklanır. İkiye ayrılır.

Psikolojik illüzyon bireyin içinde bulunduğu psikolojik koşullardan, gecmiş yaşantılardan kaynaklanan illuzyondur ve kişiden kişiye değişir. Ruzgarın ve dalların cıkardığı sesi merdivenden yukarı doğru cıkan hırsızın ayak sesleri olarak algılamak psikolojik illuzyona örnektir.

Fiziksel illüzyon ise duyu organlarının yapısından veya uyariçinın özelliklerinden kaynaklanan illuzyondur. Her insanda aynı yanılgıya yol acar. Yarısı su dolu olan bardağın içindeki kaşığın kırık görunmesi fiziksel illuzyondur.

Halüsinasyon (Sanrı)

Gercekte var olmayan bir uyarıcının algılanmasıdır. Akıl hastalıklarında, ateşli hastalıklarda ve madde bağımlılığının yol actığı krizlerde halusinasyon görulur. Örneğin bir kişinin yıllar önce olen eşiyle yuruyuşe çıktığını söylemesi halusinasyondur

İllüzyon ile Halüsinasyon Arasındaki Farklar

İllüzyon

• İlluzyon için mutlaka bir dış uyarıcıya ihtiyaç vardır. Gece uyanınca askıdaki montu hırsız sanmak illuzyondur.
• İlluzyon normal olan her insanda görulebilir.
• Fiziksel illuzyonda aynı durum aynı yanılsamayı oluşturur. Çok sıcak havada tum insanlar asfaltı ıslakmış gibi görur. Psikolojik illuzyonda dagenelde korkulardan kaynaklanan yanılgılar soz konusudur. Karanlık bir bahcede yerdeki hortumu yılan sanmak psikolojik illuzyondur

Halüsinasyon

• Halusinasyon için bir dış uyarıcıya ihtiyaç yoktur. Küçük sarı adamların etrafta dolaştığını söylemek halusinasyondur.
• Halusinasyön psikolojik ve fizyolojik dengenin bozulduğu durumlarda görulur. Normal insanlarda ancak ateşli bir hastalık gecici olarak sanrıya neden olabilir.
• Halusinasyon görenlerin sanrıları birbirinden tamamen farklıdır. Biri, olmayan sesleri duyduğunu iddia ederken diğeri olmayan şeyleri görduğunu soyleyebilir.

Algılamanın Örgütleme İlkeleri

Yirminci yuzyılın başında Almanya’da gelişen Gestalt yaklaşımına göre algının gercekleşmesinde uyaranların örgütlenmesinin önemli bir rolu vardır. Gestalt psikologları “Butun, kendisini oluşturan parcaların toplamından farklıdır.”) ilkesinden yola cıkarak beynin, algıları organize edip duzenlemek için belli kurallara ve prensiplere uyduğunu kabul ettiler.

Algılama Prensipleri

Şekil-Zemin (figür-fon) İlişkisi

Nesneleri şekil ve zemin olarak ayırma eğilimi vardır. Bazen şekil (figur) ve zemin (fon) yer değiştirir. Önce figur olarak görulen bir biçim daha sonra fon olarak görulebilir. Dış seslerin arka planda zemin olduğu bir durumda piyano sesi figurdur.

Tamamlama

Önceden algılanmış nesneler sonradan eksik görulseler dahi tam olarak algılanır. Yani duyu verileri tamamlanır ancak tamamlanmanın olması için nesnelerin önceden algılanmış olması gerekir.

Yakınlık-Uzaklık

Birbirine yakın nesneler bir butun halinde algılanır. Yakınlık ilkesinde sembollerin birbirine göre konumu ve mesafesi önemlidir.

Benzerlik

Birbirine benzeyen nesneler bir butun halinde algılanır.

Süreklilik (devamlılık)

Süreklilik gösteren şekiller bir butun halinde algılanır.

Algıyı Etkileyen Sosyal ve Çevresel Değişkenler

Algı, buyuk oranda algılayanın kendisinden kaynaklanan özelliklerden etkilenir. Algılayanın kendisinden kaynaklanan faktorler çevresel faktorlere göre algılamada daha etkilidir. Örneğin yolda yururken yanıp sonen bir reklam panosu dikkat cekebilir ancak ihtiyaç duyulan bir urunun reklamı dikkati daha çok çeker.

Zaman algısı da buyuk ölçüde, algılayanın kendisinden kaynaklanan faktorlere bağlıdır. Arkadaşlarla sohbet ederken gecirilen bir saat hastanede gecirilen bir saatten daha kısa algılanır. Herhangi bir olay, durum veya nesneye karşı olumlu ya da olumsuz tutum farklı algılara neden olur.

Örneğin bir giyim markası hakkında duyulan soylentiler diğer insanların o markayla ilgili olumlu ya da olumsuz tutum geliştirmesine neden olabilir. Tutulan takım, beğenilen sanatcı, oy verilen parti ile ilgili algılar tutumlarla şekillenir.

Başkalarına ya da olaylara olumlu veya olumsuz duygularla yaklaşmanın temelinde coğu zaman kişilik özellikleri yatar. Örneğin kişilik olarak güvensiz bir yapıya sahip olan biri, insanların arkadaş olmak için yaptıkları girişimlere şupheyle yaklaşabilir.

İhtiyaç ve güdüler algıya yön verir.

İhtiyaç ve güdüler algıya yön verir. Para kazanmaya güdülenen bir mimar görduğu yeşil araziyi gokdelenlerin yukseleceği bir alan olarak algılarken ressam o manzaranın guzelliğinden ilham alabilir. Deneyimler ve beklentiler de algıyı etkiler. İnsanlar tarafından sıklıkla aldatılmak insanların güvenilmez olduğu algısına yol acabilir.

İcinde yaşadığı toplumun kültürel özellikleri, inancları, değerleri gibi sosyal değişkenler kişinin nesne ve olayları algılama biçimini etkiler. Örneğin baykuş uğursuz kabul edildiği kültürlerde sevimsiz, bilgeliğin sembolu olarak kabul edildiği kültürlerde ise sevimli olarak algılanır.

Kültürden kültüre en çok değişen algılar guzellik, hoşa gitme ve beğenmeyle ilgili algılardır. Bazı Afrika ulkelerinde guzel olarak algılanan suslemelerin başka toplumlarda guzel algılanmaması kültürun algıya etkisine örnektir.

Butun yaşantılar bir çevrede oluşur. Nesneler, içinde bulundukları çevresel koşullarla birlikte algılanır. Beyaz önlüklu birinin hastanede doktor, okulda oğretmen olarak algılanmasında ortam ve çevre etkilidir. Bireyin, belli bir süreliğine içinde bulunduğu ve gelen uyarıcıları alabildiği çevreye algı alanı denir.

Odasında ders calışan öğrenci için algı alanı odasıyla sınırlıdır. Öğrenci camdan dışarıya baktığında algı alanı değişmiş olur. Yine orta düzeyde başarıya sahip bir öğrenci ders calışmayan öğrencilerin olduğu bir sınıfta calışkan, çok calışan öğrencilerin olduğu bir sınıfta calışmayan biri olarak algılanabilir.